Bí A Ṣe Lè Ṣe Ìrànlọ́wọ́ Àkọ́kọ́ – Ìdámọ̀ àti Ìtọ́jú àwọn Ìpèníjà Pàjáwìrì

Kaabọ si bulọọgi wa nibiti a ti n kọ ọ bi a ṣe le ṣe iranlọwọ akọkọ ni awọn ipo pajawiri. Ninu awujọ wa loni, o ṣe pataki lati mọ bi a ṣe le dahun si awọn iṣẹlẹ pajawiri lati le dinku ipalara tabi paapaa ṣe igbala ẹmi. Lati ọna abayọ si ọkan ti o ni ijamba, si itọju awọn ọgbẹ tabi sisun, bulọọgi yii yoo pese alaye pataki ati awọn igbesẹ ti o le gba lati ṣe iranlọwọ ni kiakia ati daradara. A ti ṣeto lati fun ọ ni awọn ogbon ti o nilo lati ṣe aabo ara rẹ ati awọn ayika rẹ.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ààrùn Àstímà (Asthma) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ààrùn Àstímà

Ààrùn àstímà jẹ́ àìsàn tí ó ní ìpà lórí òpòlopò àwọn èèyàn kárí ayé. Ó máa ń ṣe àkóbá fún ọ̀nà èémí nípa ṣíṣe wọ́n dín, tàbí kíkó àwọn òòrùn wọ́n, èyí tí ó lè ṣe àkóbá fún mímí. Àwọn ààmì àìsàn náà pẹ̀lú:

• Sísún àti Kófẹ́: Ọ̀kan lára àwọn ààmì àkọ́kọ́ ni sísún àti kófẹ́ tí kò ṣègbé.
• Ìṣòro Nígbàtí Ò Nfẹ́: Nígbàtí èèyàn bá ṣàìsàn yìí, ó lè ṣàníyàn láti fẹ́ àìmọye àkókò.
• Ìró Ìkùn Rara: Èyí jẹ́ bí a ṣe lè gbọ́ ìró bí ìkùn rara nígbàtí èèyàn bá ńfẹ́.
• Àìlera àti Ríru: Èèyàn lè ní àìlera, ríru, àti àìní agbára.

Ìtọ́jú Ààrùn Àstímà

Nígbàtí o bá rí ẹnikẹ́ni tí ó ní ààmì àìsàn yìí, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Fún Wọ́n Ní Àlàáfíà: Ríi dájú pé wọ́n wà ní ibi tí ó ní àlàáfíà, kúrò nínú ohun tí ó lè fà wàhálà.
2. Lílo Òògùn Àstímà: Bí wọ́n bá ní inhaler (òògùn fún mímí), ràn wọ́n lọ́wọ́ láti lò ó. Ríi dájú pé wọ́n lò ó ní ọ̀nà tó tọ́.
3. Ìtọ́sọ́nà Nípa Ìpò Jíjókòó: Jẹ́ kí wọ́n jókòó tàbí dúró nípò tí yóò rọrùn fún wọn láti fẹ́.
4. Má Ṣe Jẹ́ Kí Wọ́n Jẹ́ Lójútùú: Yẹra fún lílo òògùn tàbí ìtọ́jú mìíràn láìsí ìmọ̀ràn dọ́kítà.
5. Ìpè Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí ìṣòro bá ti pọ̀ jù tàbí inhaler wọn kò ní èso, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ nípa Òògùn: Mọ̀ nípa àwọn orísun òògùn wọn, bí wọ́n ṣe lè lò ó, àti ìgbà tí ó yẹ.
• Àyípadà Ayíká: Yẹra fún àwọn nǹkan tí ó lè fà ààrùn àstímà, bíi eruku, èéfín, àti ẹranko.

Ìparí

Rántí, ààrùn àstímà kìí ṣe nǹkan láti fojú fò, àti pé ìtọ́jú tó yẹ kíí ṣe pàtàkì. Ṣe ìrànlọ́wọ́ fún àwọn tí ó ní ààrùn yìí láti wà láàyè àti láìsí ìpọ́njú.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìkọlù Àrùn Anaphylaxis Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìkọlù Àrùn Anaphylaxis

Anaphylaxis jẹ́ ìpọ́njú àrùn àmìdígbòlè tí ó lè jẹ́ ẹ̀mí lójújú. Ó lè ṣe àkóbá tótó sí àrá ènìyàn ní kété tí ó bá ti ní ìfọkànsí sí àwọn nǹkan kan. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Wíwó àwọ̀ àti Pupa: Ìyípadà àwọ̀, bíi wíwó, pupa, tàbí ìtùnú.
• Nípa Èémí: Ìṣòro nígbàtí ńfẹ́, bí ìfẹ́ àìdá, ìrọ̀rùn, tàbí àìní òfegè.
• Ìró Ìkùn Rara àti Kófẹ́: Kófẹ́ tàbí ìró ìkùn rara.
• Ìrorẹ̀ àti Ìtùnú ní Orí Ẹnu àti Ahọ́n: Wíwọ̀ ní orí ẹnu, ahọ́n, tàbí ní ètè.
• Ìwọn Ara Dínkù: Ìwọn ara tó ń dínkù, gẹ́gẹ́ bí ìwọn ọkàn, tàbí ìwọ̀n ẹ̀jẹ̀.

Ìtọ́jú Ìkọlù Àrùn Anaphylaxis

Nígbàtí o bá rí ẹnikẹ́ni tí ó ní ààmì àrùn yìí, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Ìpè Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Kíákíá, pé nọ́mbà ìpè pàjáwìrì. Anaphylaxis jẹ́ ìpọ́njú tó le è dá ẹ̀mí lójú.
2. Lílo EpiPen: Tí wọ́n bá ní EpiPen (auto-injector epinephrine), ràn wọ́n lọ́wọ́ láti lò ó lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Tẹ̀lé ìtọ́nisọ́nà lórí bí o ṣe lè lò ó.
3. Ìtọ́sọ́nà Nípa Ìpò Jíjókòó: Jẹ́ kí wọ́n jókòó tàbí dúró, má ṣe jẹ́ kí wọ́n dùbúlẹ̀ ayàfé.
4. Ríi Dájú Pé Wọ́n Ní Àfẹ́fẹ́ Tó Tọ: Tí ènìyàn bá ní ìṣòro nígbàtí ò ńfẹ́, gbìyànjú láti ríi dájú pé wọ́n ní àfẹ́fẹ́ tó tọ́.
5. Má Ṣe Fún Wọn Ní Ohun Mímú Tàbí Oúnjẹ: Yẹra fún fífún wọn ohun mímú tàbí oúnjẹ nígbà tí wọ́n bá wà ní ìpọ́njú yìí.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Mọ̀ Nípa EpiPen: Kọ́ nípa bí a ṣe lè lò EpiPen àti àwọn ìlànà tó yẹ kí a tẹ̀lé.
• Àwọn Ìdènà Àrùn: Mọ àwọn nǹkan tí ènìyàn náà lè ní àlèrìjì sí, àti yẹra fún wọn.

Ìparí

Rántí pé anaphylaxis jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó nílò ìtọ́jú lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Má ṣe fòyà láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ àti láti tọ́jú ènìyàn náà nígbàtí ìpọ́njú bá ṣẹlẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìyara Àtẹ́mí (Hyperventilation) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìyara Àtẹ́mí (Hyperventilation)

Ìyara àtẹ́mí, tàbí hyperventilation, jẹ́ ìpò nígbàtí èèyàn bá ńfẹ́ àfẹ́fẹ́ sí i yára ju bí ó ṣe yẹ lọ. Èyí lè fa ìdààmú àti àwọn ìṣòro mìíràn. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìfẹ́ Àfẹ́fẹ́ Yára: Fífẹ́ yára àti lọ́pọ̀lọpọ̀.
• Ìlérí Ìrora ọkàn: Ìrora tàbí ìlérí ní agbegbe ọkàn.
• Ìrọra Múṣẹ́lẹ̀ àti Ìdíwọ́: Ìrọra ní àwọn apá, ẹsẹ̀, tàbí ìwọ̀n nípa.
• Ìrọra Ori tàbí Ìrógbódi: Nípa bí ìrọra ori, ìrógbódi, tàbí ìlérí.
• Ìyípadà Ìwọ̀n Ẹ̀jẹ̀: Ìwọ̀n ẹ̀jẹ̀ tó ń yípadà bíi ìwọ̀n ẹ̀jẹ̀ tó ń gòkè.

Ìtọ́jú Ìyara Àtẹ́mí (Hyperventilation)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí pé ẹnikẹ́ni ń fẹ́ yára ju bí ó ṣe yẹ, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Fún Wọ́n Ní Àlàáfíà: Gbìyànjú láti mú kí wọ́n ní ìrọra nípa kíkọ́ wọ́n ní ààyè tí kò ní ìdààmú.
2. Ríi Dájú Pé Wọ́n Jókòó Tàbí Dúró Ní Ìpò Tó Rọrùn: Jẹ́ kí wọ́n jókòó tàbí dúró nípò tí yóò jẹ́ kí wọ́n lè fẹ́ dáadáa.
3. Ríi Dájú Pé Wọ́n Fẹ́ Ní Àtẹ́lẹwọ́: Rọ wọ́n láti dín ìyara ìfẹ́ wọn kù, kí wọ́n sì fẹ́ ní àtẹ́lẹwọ́.
4. Ìtùnú Àti Ìdánilójú: Pèsè ìtùnú àti ìdánilójú, sọ fún wọn pé wọ́n máa dára.
5. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Tí Ìpọ́njú Tẹ̀síwájú: Tí ìpọ́njú bá tẹ̀síwájú tàbí tí wọ́n bá ní ààmì mìíràn, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ọ̀nà láti ṣàkóso ìfẹ́ wọn.
• Kíkọ́ Lórí Ìṣàkóso Ìfẹ́: Kọ́ wọn bí wọ́n ṣe lè lo àwọn ọ̀nà bíi ìfẹ́ ní àtẹ́lẹwọ́ tàbí ìfẹ́ ní ìwọ̀n dídùn.

Ìparí

Ìyara àtẹ́mí lè jẹ́ ohun ìdààmú, ṣùgbọ́n pẹ̀lú ìtọ́jú tó yẹ àti ìtùnú, èèyàn lè yípadà sí ìpò tó dára. Jẹ́ kí wọ́n mọ̀ pé wọ́n kò sí ní ìpọ́njú àti pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìkọlù Ọkàn (Heart Attack) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìkọlù Ọkàn (Heart Attack)

Ìkọlù ọkàn, tàbí heart attack, jẹ́ ìpọ́njú pàtàkì tí ó lè fà ìdààmú títí dé ẹ̀mí. Ó ṣẹlẹ̀ nígbàtí ètò ẹ̀jẹ̀ sí ọkàn bá dínkù. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora Ní Agbegbe Ọkàn: Ìrora tí ó le wáyé ní agbegbe ọkàn, lẹ́gbẹ́ẹ̀ igbaya, tàbí títà sí àwọn apá mìíràn.
• Ìrora Tàbí Ìtùnú ní Apá Oòrùn: Ìrora tàbí ìtùnú ní apá oòrùn, èyí tí ó lè tàn ká sí ẹ̀gbẹ́ kan.
• Ìgbàgbọ́ Ìrora Ori: Ìrora tàbí ìlérí ní orí.
• Ìsàlẹ̀ Àtẹ́fẹ́: Ìṣòro nígbàtí ó bá ńfẹ́, àìmọye àkókò, tàbí ìrọ̀rùn.
• Ìdíwọ́ Àti Wíwó: Ìdíwọ́, wíwó, àti àìnítìjú.

Ìtọ́jú Ìkọlù Ọkàn (Heart Attack)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì àrùn yìí, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Ìpè Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Lèsekèse, pé nọ́mbà ìpè pàjáwìrì. Ìkọlù ọkàn jẹ́ ìpọ́njú tó gbọdọ̀ gbé ìgbésẹ̀ lójútùú.
2. Ríi Dájú Pé Wọ́n Dúró Tàbí Jókòó Ní Ìpò Tó Rọrùn: Jẹ́ kí wọ́n jókòó tàbí dúró, má ṣe jẹ́ kí wọ́n dùbúlẹ̀ ayàfé.
3. Lílo Aspirin Kékeré: Fún wọ́n ní àwọn tàbílétì Aspirin méjì (nígbàtí wọn bá ti ṣètọ́jú láti gba), èyí tí ó jẹ́ díẹ̀ díẹ̀ (bíi 81 milligrams kọọkan). Èyí lè ràn wọ́n lọ́wọ́ láti dínkù ètò ẹ̀jẹ̀ tó lè dí.
4. Lílo Nitroglycerin Spray: Tí wọ́n bá ti ní àṣẹ láti ọ̀dọ̀ dọ́kítà, lè lò nitroglycerin spray nígbàtí wọ́n bá ní ìrora. Èyí lè ṣe ìrànlọ́wọ́ láti ṣí àwọn ara ẹ̀jẹ̀.
5. Má Ṣe Fún Wọn Ní Ohun Mímú Tàbí Oúnjẹ: Yẹra fún fífún wọn ohun mímú tàbí oúnjẹ nígbà tí wọ́n bá wà ní ìpọ́njú yìí.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìṣàkóso Àwọn Oògùn: Mọ̀ nípa bí a ṣe lè lò Aspirin àti nitroglycerin, àti pé kí o má ṣe fún wọn nígbàtí kò bá sí àṣẹ láti ọ̀dọ̀ dọ́kítà.

Ìparí

Ìkọlù ọkàn jẹ́ ìpọ́njú tó le è dá ẹ̀mí lójú. Nítorí náà, ó ṣe pàtàkì láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ tí a sọ lójú àkókò, àti láti pé fún ìrànlọ́wọ́ lèsekèse.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Àrùn Jíjẹ́rò Ọkàn (Stroke) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Àrùn Jíjẹ́rò Ọkàn (Stroke)

Àrùn jíjẹ́rò ọkàn, tàbí stroke, jẹ́ ìpọ́njú tí ó wáyé nígbàtí ètò ẹ̀jẹ̀ bá dínkù tàbí tètè gẹ́gẹ́ bí abajade àwọn ẹ̀jẹ̀ tó fọ́ nínú ọpọlọ. Ó lè fa ìdààmú nípa ìṣẹ́ ọpọlọ àti àwọn ẹ̀ya ara mìíràn. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìwó Àwọn Ẹ̀ya Ara: Ìdíwọ́ ní ṣíṣe àwọn ẹ̀ya ara bí ọwọ́ tàbí ẹsẹ̀, pàápàá ní ẹ̀gbẹ́ kan.
• Ìṣòro Ní Sísọ̀rọ̀: Ìṣòro ní sísọ̀rọ̀ tàbí ìdààmú ní òye èdè.
• Ìrora Ori Tàbí Ìrógbódi: Ìrora tàbí ìrógbódi nínú orí, tí kò ṣe àlàyé.
• Ìdíwọ́ Ní Ríran Tàbí Ìgbàgbọ́: Ìṣòro ní ríran tàbí ìdíwọ́ nínú ìgbàgbọ́.

Ìtọ́jú Àrùn Jíjẹ́rò Ọkàn (Stroke)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì àrùn yìí, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Ìpè Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Lèsekèse, pé nọ́mbà ìpè pàjáwìrì. Stroke jẹ́ ìpọ́njú tí ó lè fà ìpèníjà sí ẹ̀mí.
2. Ríi Dájú Pé Wọ́n Dúró Tàbí Jókòó Ní Ìpò Tó Rọrùn: Jẹ́ kí wọ́n jókòó tàbí dúró, má ṣe jẹ́ kí wọ́n dùbúlẹ̀ ayàfé.
3. Ìtọ́jú Fún Ìdáàbòbò: Ríi dájú pé wọ́n wà ní ibi tí kò ní èèyàn tàbí ohun tó lè fà ìpọ́njú sí wọn.
4. Ìmọ̀ràn Pàtàkì: Má ṣe fún wọn ní oògùn tàbí omi láìsí ìmọ̀ràn dọ́kítà.
5. Má Ṣe Pánipání: Yẹra fún ṣíṣe ìpànìyàn tàbí kíkọjá aàlà ìmọ̀ tìrẹ.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Nípa Stroke: Kọ́ nípa àwọn ààmì àti bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ rẹ̀.
• Ìtọ́jú Lẹ́yìn Stroke: Mọ nípa àwọn ìtọ́jú àti ìgbàlódé tó ṣeé ṣe lẹ́yìn tí wọ́n bá ti gba ìtọ́jú àkọ́kọ́.

Ìparí

Rántí pé stroke jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó nílò ìgbésẹ̀ lèsekèse. Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì rẹ̀, má ṣe fòyà láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ àti láti tọ́jú ènìyàn náà nígbàtí ìpọ́njú bá ṣẹlẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìpọ́njú Àìsàn Àtọ̀sùgbẹ́ (Diabetic Emergency) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìpọ́njú Àìsàn Àtọ̀sùgbẹ́ (Diabetic Emergency)

Ìpọ́njú àìsàn àtọ̀sùgbẹ́ ṣẹlẹ̀ nígbàtí iye súgà nínú ẹ̀jẹ̀ bá gùn jù tàbí kéré jù. Ó lè jẹ́ ohun ìdààmú fún àwọn aláìsàn tí wọ́n ní àìsàn súgà. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Hypoglycemia (Iye Súgà Kéré nínú Ẹ̀jẹ̀): Ìwọnba súgà nínú ẹ̀jẹ̀, ìrora orí, ìrẹwẹ̀sì, ìmìtìtì, àti wíwó.
• Hyperglycemia (Iye Súgà Gùn nínú Ẹ̀jẹ̀): Ìwọngùn súgà nínú ẹ̀jẹ̀, ìgbàgbọ́, ìpọ́n, ìfẹ́ àfẹ́fẹ́ lọ́pọ̀lọpọ̀, àti ìgbọ̀ná ara.

Ìtọ́jú Ìpọ́njú Àìsàn Àtọ̀sùgbẹ́ (Diabetic Emergency)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì àrùn yìí, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Ìpè Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí o bá ṣàkíyèsí ààmì pàjáwìrì, pé nọ́mbà ìpè pàjáwìrì lèsekèse.
2. Ìmọ̀ nípa Ìtàn Ìlera Wọn: Béèrè nípa ìtàn ìlera wọn, pàápàá bí wọ́n bá ní àìsàn súgà.
3. Ríi Dájú Pé Wọ́n Jókòó Tàbí Dúró Ní Ìpò Tó Rọrùn: Jẹ́ kí wọ́n jókòó tàbí dúró nípò tí yóò jẹ́ kí wọ́n lè fẹ́ dáadáa.
4. Lílo Oúnjẹ Tàbí Ohun Mímú Tó Ní Súgà: Fún wọ́n ní oúnjẹ tàbí ohun mímú tí ó ní súgà bí wọ́n bá ní àmì-ẹ̀dọfóró hypoglycemia.
5. Yẹra Fún Fífún Wọn Ohun Tó Lè Fà Ìdíwọ́: Má ṣe fún wọn ní ohun tó lè fa ìdíwọ́ bí wọ́n bá ti ní àmì-ẹ̀dọfóró hypoglycemia.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Àìsàn Súgà: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣàkóso àìsàn súgà àti bí a ṣe lè dáàbò bo àwọn aláìsàn náà.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìpọ́njú àìsàn àtọ̀sùgbẹ́ jẹ́ ohun ìdààmú tó lè ṣẹlẹ̀ nígbàtí a kò bá tẹ̀lé àwọn ìlànà ìtọ́jú tó yẹ. Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì rẹ̀, má ṣe fòyà láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ àti láti tọ́jú ènìyàn náà nígbàtí ìpọ́njú bá ṣẹlẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìjánilára (Seizures) Ní Èdè Yorùbá (Pẹ̀lú Ìjánilára Tó Wáyé Nítorí Ìbà)

Ìdámọ̀ Ìjánilára (Seizures)

Ìjánilára jẹ́ ìdánilójú àìdá àwọn iṣẹ́ ọpọlọ, tí ó máa ń fa ìyípadà nínú ìhùwàsí àti àwọn iṣẹ́ ara. Ò lè jẹ́ nítorí ìbà, àìsàn ọpọlọ, tàbí àwọn ìdí mìíràn. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìmíràn Àti Gígún Ara: Gígún tàbí ìmíràn ara, pàápàá àwọn apá.
• Ìwó Àti Wíwó Ojú: Ìwó àti wíwó ojú, tàbí ìró àrà ẹni tó ní ìjánilára.
• Ìfọkànsí Tí Ó Gbàgbé: Ìgbàgbé tàbí ìfọkànsí tí ó padà.
• Ìgbọ̀ná Ara Tó Pọ̀ (Fún Ìjánilára Tó Wáyé Nítorí Ìbà): Ìgbọ̀ná ara tó pọ̀, tí ó lè fa ìjánilára fún àwọn ọmọdé.

Ìtọ́jú Ìjánilára (Seizures)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìjánilára, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Ìdáàbòbò Láti Ìfarapa: Ríi dájú pé wọ́n wà ní ibi tí kò ní èèyàn tàbí ohun tó lè fà ìpọ́njú sí wọn.
2. Ríi Dájú Pé Wọ́n Dúró Ní Ìpò Tó Rọrùn: Jẹ́ kí wọ́n dùbúlẹ̀ ní pò tó rọrùn, lẹ́gbẹ́ẹ̀, kí o sì fi ohun kékè tàbí àwọn nǹkan asọ sí lábẹ́ orí wọn.
3. Yẹra Fún Fífún Wọn Ohun Mímú Tàbí Oúnjẹ: Má ṣe gbiyanju láti fún wọn ní ohun mímú tàbí oúnjẹ nígbà ìjánilára.
4. Ìpè Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí ìjánilára bá tẹ̀síwájú jù tàbí tí ó bá ṣẹlẹ̀ lẹ́ẹ̀kan sí i, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì.
5. Ìtọ́jú fún Ìjánilára Tó Wáyé Nítorí Ìbà: Tí ó bá jẹ́ ìjánilára nítorí ìbà, ríi dájú pé o tọ́jú ìgbọ̀ná ara náà.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìjánilára: Kọ́ nípa àwọn orísun àti bí a ṣe lè dáàbò bo àwọn tó ní ìjánilára.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn lẹ́yìn tí ìjánilára ti parí, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìjánilára jẹ́ ìpọ́njú tó lè jẹ́ ìdààmú, ṣùgbọ́n pẹ̀lú ìtọ́jú tó yẹ àti ìtọ́nisọ́nà, èèyàn lè rí ìtùnú. Má ṣe fòyà láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ àti láti tọ́jú ènìyàn náà nígbàtí ìpọ́njú bá ṣẹlẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìfarapa Òpó Ìtìsẹ̀ (Spinal Injury) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìfarapa Òpó Ìtìsẹ̀ (Spinal Injury)

Ìfarapa òpó ìtìsẹ̀ jẹ́ ìfarapa pàtàkì tí ó lè ṣẹlẹ̀ ní àbájáde ìjà tàbí ìjàmbá. Ó lè fa ìdààmú nípa ìgbésí ayé àti àwọn iṣẹ́ ara. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora Tàbí Ìmíràn ní Agbegbe Ìtìsẹ̀: Ìrora tàbí ìmíràn ní agbegbe ìtìsẹ̀ tàbí ẹ̀gbẹ́ rẹ̀.
• Ìdíwọ́ ní Ìgbésí Ayé Àwọn Apá: Ìdíwọ́ nípa ìgbésí ayé àwọn apá bíi ọwọ́ tàbí ẹsẹ̀.
• Ìrọra Tàbí Ìfọkànsí Ní Àwọn Apá: Ìrọra tàbí ìfọkànsí ní àwọn apá tàbí nínú àwọn iṣan.
• Ìpadàbọ̀ Ìṣẹ́ Ìtọ́: Ìdíwọ́ nípa ìtọ́ tàbí ìṣẹ́ àwọn èròjà ìtọ́.

Ìtọ́jú Ìfarapa Òpó Ìtìsẹ̀ (Spinal Injury)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìfarapa òpó ìtìsẹ̀, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Ìpè Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Lèsekèse, pé nọ́mbà ìpè pàjáwìrì. Ìfarapa òpó ìtìsẹ̀ jẹ́ ìpọ́njú tí ó gbọdọ̀ gbé ìgbésẹ̀ lójútùú.
2. Má Ṣe Gbé Tàbí Yí Wọn Pada: Má ṣe gbiyanju láti gbé tàbí yí ènìyàn náà padà, ayàfi tí ó bá pọndandan láti yọ wọn kúrò nínú ewu.
3. Ríi Dájú Pé Wọ́n Dúró Tàbí Jókòó Ní Ìpò Tó Rọrùn: Jẹ́ kí wọ́n jókòó tàbí dúró nípò tí yóò jẹ́ kí wọ́n lè fẹ́ dáadáa.
4. Yẹra Fún Fífún Wọn Ohun Mímú Tàbí Oúnjẹ: Má ṣe fún wọn ní ohun mímú tàbí oúnjẹ nígbà tí wọ́n bá wà ní ìpọ́njú yìí.
5. Ìtọ́jú Lẹ́yìn Ìfarapa Òpó Ìtìsẹ̀: Mọ̀ nípa ìtọ́jú àti ìgbàlódé tó ṣeé ṣe fún ìfarapa òpó ìtìsẹ̀.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìfarapa Òpó Ìtìsẹ̀: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ìfarapa òpó ìtìsẹ̀.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìfarapa òpó ìtìsẹ̀ jẹ́ ìpọ́njú pàtàkì tí ó lè fà ìdààmú títí dé ẹ̀mí. Nítorí náà, ó ṣe pàtàkì láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ tí a sọ lójú àkókò, àti láti pé fún ìrànlọ́wọ́ lèsekèse.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìdènukọlé (Choking) Ní Èdè Yorùbá (Ìdènukọlé Àpáńlẹ́ àti Ìdènukọlé Pátápátá, Ìpọ́njú Nígbàtí Aláìmọye, àti Ìdènukọlé)

Ìdámọ̀ Ìdènukọlé (Choking)

Ìdènukọlé jẹ́ ìpọ́njú tí ó wáyé nígbàtí nǹkan kan dènà ọ̀nà èémí. Ó lè jẹ́ ìdènukọlé àpáńlẹ́ (partial obstruction) tàbí ìdènukọlé pátápátá (complete obstruction). Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìsàlẹ̀ Àtẹ́fẹ́: Ìṣòro nígbàtí ńfẹ́, pẹ̀lú ìró ìkùn rara.
• Ìgbàgbọ́ àti Sísún: Ìgbàgbọ́ tàbí sísún láìní ìṣẹ́jú.
• Ìmọ̀hùmọ̀wáwá: Wíwọ̀ ọwọ́ sí ọrún, ìgbàgbọ́ ìró, tàbí ìmọ̀hùmọ̀wáwá.
• Àìní Ìfẹ́ Sísọ̀rọ̀: Ìkùnà láti sọ̀rọ̀ tàbí láti fẹ́ àfẹ́fẹ́.

Ìtọ́jú Ìdènukọlé (Choking)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìdènukọlé, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Ìbéèrè Nípa Ìrànlọ́wọ́: Béèrè lọ́wọ́ wọn bóyá wọ́n nílò ìrànlọ́wọ́, pàápàá tí wọ́n bá lè sọ̀rọ̀.
2. Fún Wọn Ní Abẹ́rẹ́ Àtẹ̀yìnwá (Back Blows): Tí wọ́n bá ní ìdènukọlé àpáńlẹ́, fún wọn ní abẹ́rẹ́ àtẹ̀yìnwá láti yọ ohun tí ó dènà wọn.
3. Lílo Ìgbàgbọ́ Abdominal Thrusts (Heimlich Maneuver): Tí wọ́n bá ní ìdènukọlé pátápátá, lò ìgbàgbọ́ abdominal thrusts (Heimlich Maneuver) láti yọ ohun tí ó dènà wọn.
4. Ìtọ́jú fún Ẹni Tí Kò Lè Mọye (Unconscious Choking): Tí wọ́n bá di aláìmọye, gbé wọn sí ilẹ̀ lẹ́gbẹ́ẹ̀, ríi dájú pé ẹnu àti ọrùn wọn ṣí sílẹ̀, àti pé fún wọn ní ìtọ́jú pàjáwìrì.
5. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìdènukọlé: Kọ́ nípa bí a ṣe lè dá ìdènukọlé mọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú rẹ̀.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn lẹ́yìn tí ìpọ́njú ti parí, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìdènukọlé jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó lè jẹ́ ìdààmú, ṣùgbọ́n pẹ̀lú ìtọ́jú tó yẹ àti ìtọ́nisọ́nà, èèyàn lè rí ìtùnú. Má ṣe fòyà láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ àti láti tọ́jú ènìyàn náà nígbàtí ìpọ́njú bá ṣẹlẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìyọnu Ìgbọ̀ná (Heat Stroke) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìyọnu Ìgbọ̀ná (Heat Stroke)

Ìyọnu ìgbọ̀ná, tàbí heat stroke, jẹ́ ìpọ́njú tó ṣẹlẹ̀ nígbàtí ara bá gbona jù lọ, tí ó sì le fà ìdààmú títí dé ẹ̀mí. Ó wáyé nígbàtí ara kò lè ṣàkóso ìgbọ̀ná rẹ̀ mọ́. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìgbọ̀ná Ara Tó Gùn Jù: Ìwọ̀n ọ̀tún ara tí ó gùn ju 104°F (40°C) lọ.
• Ìrora Ori tàbí Ìrógbódi: Ìrora tàbí ìrógbódi nínú orí.
• Ìyípadà Ìhùwàsí: Ìdààmú, ìbìnú, tàbí ìṣòro nípa ìwọ̀n ọgbọ́n.
• Ìrora Àti Ìmúṣẹ́lẹ̀ Ara: Ìrora àti ìmúṣẹ́lẹ̀ nínú ara, àti wíwọ̀ ara.

Ìtọ́jú Ìyọnu Ìgbọ̀ná (Heat Stroke)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìyọnu ìgbọ̀ná, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Yọ Wọn Kúrò Nínú Ìgbọ̀ná: Gbé ẹni náà lọ sí ibi tí ó tutù, bíi inú yàrá tí a ti fẹ àìrọrùn.
2. Yọ Àwọn Aṣọ Tó Lè Fà Ìgbọ̀ná: Yọ àwọn aṣọ tó súnmọ́ ara, fún ààyè láti jẹ́ kí afẹ́fẹ́ tó tutù kan ara wọn.
3. Fún Wọn Ní Àìrọrùn: Lo túwáìlì tutù tàbí ìgbọ̀ná ìtura láti dín ìgbọ̀ná ara wọn kù.
4. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lèsekèse, nítorí ìyọnu ìgbọ̀ná lè jẹ́ ohun tó leè ṣe ìdààmú títí dé ẹ̀mí.
5. Má Ṣe Fún Wọn Ní Ohun Mímú Tàbí Oúnjẹ: Má ṣe fún wọn ní ohun mímú tàbí oúnjẹ nígbà tí wọ́n bá wà ní ìpọ́njú yìí, ayàfi tí wọ́n bá lè mímú.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìyọnu Ìgbọ̀ná: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ìyọnu ìgbọ̀ná.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìyọnu ìgbọ̀ná jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó lè jẹ́ ìdààmú, ṣùgbọ́n pẹ̀lú ìtọ́jú tó yẹ àti ìtọ́nisọ́nà, èèyàn lè rí ìtùnú. Má ṣe fòyà láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ àti láti tọ́jú ènìyàn náà nígbàtí ìpọ́njú bá ṣẹlẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìrẹ̀wẹ̀sì Látọ̀dọ̀ Ìgbọ̀ná (Heat Exhaustion) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìrẹ̀wẹ̀sì Látọ̀dọ̀ Ìgbọ̀ná (Heat Exhaustion)

Ìrẹ̀wẹ̀sì látọ̀dọ̀ ìgbọ̀ná jẹ́ ìpọ́njú tí ó ṣẹlẹ̀ nígbàtí ara bá padà àìmọye òmí nítorí ìgbọ̀ná gíga. Ó wọ́pọ̀ ní àwọn ayé tí ó gbona. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìgbọ̀ná Ara: Ìwọ̀n ọ̀tún ara tí ó lè ga, ṣùgbọ́n kò dé iye fún ìyọnu ìgbọ̀ná.
• Ìrora Ori tàbí Ríru: Ìrora tàbí ríru nínú orí, ìgbàgbọ́, àti ìwọra.
• Ìfẹ́ Àfẹ́fẹ́ Púpọ̀ àti Ìgbàgbọ́: Ìfẹ́ àfẹ́fẹ́ púpọ̀, ìgbàgbọ́, àti ìmúṣẹ́lẹ̀ ara.
• Ìwó Àti Wíwó Ara: Ìwó àti wíwó ara, pàápàá nígbàtí ó bá ní ìgbọ̀ná.

Ìtọ́jú Ìrẹ̀wẹ̀sì Látọ̀dọ̀ Ìgbọ̀ná (Heat Exhaustion)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìrẹ̀wẹ̀sì látọ̀dọ̀ ìgbọ̀ná, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Yọ Wọn Kúrò Nínú Ìgbọ̀ná: Gbé ẹni náà lọ sí ibi tí ó tutù, bíi inú yàrá tí a ti fẹ àìrọrùn.
2. Yọ Àwọn Aṣọ Tó Lè Fà Ìgbọ̀ná: Yọ àwọn aṣọ tó súnmọ́ ara, fún ààyè láti jẹ́ kí afẹ́fẹ́ tó tutù kan ara wọn.
3. Fún Wọn Ní Ohun Mímú Tó Ní Òmí: Fún wọn ní omi tàbí ohun mímú tí ó ní electrolytes láti rọ́pò òmí tí wọ́n ti pàdánù.
4. Lo Túwáìlì Tutù tàbí Fẹ Àfẹ́fẹ́ Tó Tutù: Lo túwáìlì tutù tàbí fẹ afẹ́fẹ́ tó tutù sí wọn láti dín ìgbọ̀ná ara wọn kù.
5. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Tí Ìpọ́njú Tẹ̀síwájú: Tí ààmì àìsàn náà bá tẹ̀síwájú tàbí tí ó bá burú sí i, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìrẹ̀wẹ̀sì Látọ̀dọ̀ Ìgbọ̀ná: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ìrẹ̀wẹ̀sì látọ̀dọ̀ ìgbọ̀ná.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìrẹ̀wẹ̀sì látọ̀dọ̀ ìgbọ̀ná jẹ́ ìpọ́njú tí a lè tọ́jú pẹ̀lú ìgbésẹ̀ tó yẹ àti ìtọ́nisọ́nà, ṣùgbọ́n tí ó lè di ìyọnu ìgbọ̀ná tí a kò bá ṣàkíyèsí rẹ̀ ní ìgbà tó yẹ. Má ṣe fòyà láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ àti láti tọ́jú ènìyàn náà nígbàtí ìpọ́njú bá ṣẹlẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìṣán Múṣẹ́ Nítorí Ìgbọ̀ná (Heat Cramps) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìṣán Múṣẹ́ Nítorí Ìgbọ̀ná (Heat Cramps)

Ìṣán múṣẹ́ nítorí ìgbọ̀ná, tàbí heat cramps, jẹ́ ìṣán múṣẹ́ tó ṣẹlẹ̀ nítorí ìpọ́njú tó bá ara nígbàtí ó bá wà ní ìgbọ̀ná gíga fún àkókò gígùn. Ó lè ṣẹlẹ̀ nígbàtí ara bá padà òmí àti electrolytes. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìṣán Múṣẹ́: Ìṣán múṣẹ́ tó lagbara, pàápàá ní àwọn ẹ̀ya ara tó n ṣiṣẹ́ púpọ̀ bíi ẹsẹ̀ àti ọwọ́.
• Ìrora Nínú Ìṣán: Ìrora tàbí ìmúṣẹ́ nínú ìṣán, tí ó lè ṣe ìdààmú tàbí kó ni lágbára.
• Ìwọra Ara: Ìwọra ara, pàápàá lẹ́yìn ìṣẹ́ tó ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ìgbọ̀ná.

Ìtọ́jú Ìṣán Múṣẹ́ Nítorí Ìgbọ̀ná (Heat Cramps)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìṣán múṣẹ́ nítorí ìgbọ̀ná, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Yọ Wọn Kúrò Nínú Ìgbọ̀ná: Gbé ẹni náà lọ sí ibi tí ó tutù, bíi inú yàrá tí a ti fẹ àìrọrùn.
2. Fún Wọn Ní Ohun Mímú Tó Ní Òmí: Fún wọn ní omi tàbí ohun mímú tí ó ní electrolytes láti rọ́pò òmí àti electrolytes tí wọ́n ti pàdánù.
3. Ìṣàkóso Ìṣán Múṣẹ́: Rọ wọn láti sinmi àwọn ìṣán tó n múṣẹ́, àti pé kí wọn ṣe ìyọra láti rọ àwọn ìṣán náà.
4. Ìtọ́jú Tó Yẹ Lẹ́yìn Ìṣán Múṣẹ́: Tí ìṣán múṣẹ́ bá tẹ̀síwájú tàbí bá burú sí i, wọ́n lè nílò láti lọ sí ilé ìwòsàn fún ìtọ́jú pàtàkì.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìṣán Múṣẹ́ Nítorí Ìgbọ̀ná: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ìṣán múṣẹ́ nítorí ìgbọ̀ná.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìṣán múṣẹ́ nítorí ìgbọ̀ná jẹ́ ìpọ́njú tí a lè tọ́jú pẹ̀lú ìgbésẹ̀ tó yẹ àti ìtọ́nisọ́nà, ṣùgbọ́n ó lè di ìrẹ̀wẹ̀sì látọ̀dọ̀ ìgbọ̀ná tàbí ìyọnu ìgbọ̀ná tí a kò bá ṣàkíyèsí rẹ̀ ní ìgbà tó yẹ. Má ṣe fòyà láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ àti láti tọ́jú ènìyàn náà nígbàtí ìpọ́njú bá ṣẹlẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìtútù Kíkùn (Hypothermia) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìtútù Kíkùn (Hypothermia)

Ìtútù kíkùn, tàbí hypothermia, jẹ́ ìpọ́njú tí ó ṣẹlẹ̀ nígbàtí ìwọ̀n ọ̀tún ara bá dínkù sí i kéré jù báyìí tí ó yẹ (ní ìsàlẹ̀ 35°C tàbí 95°F). Ó wáyé nígbàtí ara bá padà òoru ju bí ó ṣe ń ṣe òrùn títún. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìdínkù Ìwọ̀n Ọ̀tún Ara: Ìwọ̀n ọ̀tún ara tí ó kéré jù báyìí tí ó yẹ.
• Ìrọra àti Ìgbàgbọ́: Ìrora nínú àwọn apá, ìgbàgbọ́, àti ìwọra.
• Ìwọra Ara àti Ìfọkànsí Ìmúṣẹ́ Ara: Ìwọra ara, ìfọkànsí ìmúṣẹ́ àwọn iṣan àti àwọn apá.
• Ìyípadà Ìhùwàsí: Ìdààmú, ìdààmú ìwọ̀n ọgbọ́n, tàbí ìṣòro ní sísọ̀rọ̀.

Ìtọ́jú Ìtútù Kíkùn (Hypothermia)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìtútù kíkùn, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Yọ Wọn Kúrò Nínú Ayíká Tútù: Gbé ẹni náà lọ sí ibi gbigbona, yàrá tí ó gbona tàbí ibi tí kò ní ìfẹ́fẹ́ tútù.
2. Gba Aṣọ Tútù Kúrò Lórí Wọn: Yọ aṣọ tútù àti wẹ́tẹ̀ kúrò lórí wọn, kí o sì rọ̀pò wọn pẹ̀lú aṣọ gbígbóná.
3. Lílo Ìgbọ̀ná Ara Àti Ohun Ìdábòbò: Lo àwọn ìgbọ̀ná ara bíi ibùsùn gbona, túwáìlì gbona, àti ohun ìdábòbò mìíràn láti dín ìtútù ara wọn kù.
4. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí ààmì àìsàn bá ṣe pàtàkì tàbí tí ó bá burú sí i, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lèsekèse.
5. Má Ṣe Gbìyànjú Láti Gbón Ará Wọn Kíákíá: Má ṣe lo ìgbọ̀ná tó lágbára láti gbón ara wọn, nítorí èyí lè ṣe àkóbá sí iṣan wọn.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìtútù Kíkùn: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ìtútù kíkùn.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìtútù kíkùn jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó lè jẹ́ ìdààmú títí dé ẹ̀mí. Nítorí náà, ó ṣe pàtàkì láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ tí a sọ lójú àkókò, àti láti pé fún ìrànlọ́wọ́ lèsekèse.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìtútù Tí Ó Ta (Frostbite) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìtútù Tí Ó Ta (Frostbite)

Ìtútù tí ó ta, tàbí frostbite, jẹ́ ìpọ́njú tí ó ṣẹlẹ̀ nígbàtí ara bá fara gba ìtútù tó lágbára, pàápàá ní àwọn apá tó jìnnà sí ọkàn bíi ìka ọwọ́, ìka ẹsẹ̀, etí, àti imú. Ó lè fà kí àwọn apá náà pàdánù ìmúṣẹ́ àti àwọ̀ ara. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Àwọ̀ Ara Tí Ó Yípadà: Àwọ̀ ara tí ó lè di fúnfun, aláwọ̀ dúdú, tàbí píńkì, àti ìyọra nínú àwọ̀.
• Ìrora Tàbí Ìkùnra Nínú Apá Tó Ta: Ìrora, ìkùnra, tàbí ìmúṣẹ́ ara tí ó dínkù.
• Ìwọra Ara Àti Ìfọkànsí Ìmúṣẹ́ Ara: Ìwọra ara àti ìfọkànsí ìmúṣẹ́ àwọn iṣan àti àwọn apá.

Ìtọ́jú Ìtútù Tí Ó Ta (Frostbite)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìtútù tí ó ta, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Yọ Wọn Kúrò Nínú Ayíká Tútù: Gbé ẹni náà lọ sí ibi gbigbona, yàrá tí ó gbona tàbí ibi tí kò ní ìfẹ́fẹ́ tútù.
2. Ríi Dájú Pé Wọ́n Gba Ìgbọ̀ná Ara: Lo ìgbọ̀ná ara bíi ibùsùn gbona, túwáìlì gbona, àti ohun ìdábòbò mìíràn láti dín ìtútù ara wọn kù.
3. Ìtọ́jú Fún Apá Tó Ta: Tí apá bá ta, má ṣe fọwọ́ kan tàbí fi omi gbona sí i, dípò bẹ́ẹ̀ lo omi dídùn láti gbón ara náà kíákíá.
4. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí ààmì àìsàn bá ṣe pàtàkì tàbí tí ó bá burú sí i, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lèsekèse.
5. Má Ṣe Gbé Apá Náà: Má ṣe gbiyanju láti gbé tàbí lo apá tí ó ta, nítorí èyí lè fa ìdààmú sí iṣan àti àwọ̀ ara.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìtútù Tí Ó Ta: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ìtútù tí ó ta.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìtútù tí ó ta jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó lè jẹ́ ìdààmú, ṣùgbọ́n pẹ̀lú ìtọ́jú tó yẹ àti ìtọ́nisọ́nà, èèyàn lè rí ìtùnú. Má ṣe fòyà láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ àti láti tọ́jú ènìyàn náà nígbàtí ìpọ́njú bá ṣẹlẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìtẹ̀ Ní Omi Tútù (Cold-Water Immersion) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìtẹ̀ Ní Omi Tútù (Cold-Water Immersion)

Ìtẹ̀ ní omi tútù, tàbí cold-water immersion, ṣẹlẹ̀ nígbàtí ara bá fara gba ìtútù tó lágbára nítorí ìwẹ̀ ní omi tútù. Ó lè fà ìdààmú nípa ìgbésí ayé àti àwọn iṣẹ́ ara. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìdínkù Ìwọ̀n Ọ̀tún Ara: Ìwọ̀n ọ̀tún ara tí ó dínkù sí i kéré jù báyìí tí ó yẹ.
• Ìrọra àti Ìgbàgbọ́: Ìrora nínú àwọn apá, ìgbàgbọ́, àti ìwọra.
• Ìfọkànsí Ìmúṣẹ́ Ara: Ìfọkànsí ìmúṣẹ́ àwọn iṣan àti àwọn apá.
• Ìyípadà Ìhùwàsí: Ìdààmú, ìdààmú ìwọ̀n ọgbọ́n, tàbí ìṣòro ní sísọ̀rọ̀.

Ìtọ́jú Ìtẹ̀ Ní Omi Tútù (Cold-Water Immersion)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìtẹ̀ ní omi tútù, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Yọ Wọn Kúrò Nínú Omi Tútù: Gbé ẹni náà kúrò nínú omi tútù ní sísè tọ́jú.
2. Gba Aṣọ Tútù Kúrò Lórí Wọn: Yọ aṣọ tútù àti wẹ́tẹ̀ kúrò lórí wọn, kí o sì rọ̀pò wọn pẹ̀lú aṣọ gbígbóná.
3. Lílo Ìgbọ̀ná Ara Àti Ohun Ìdábòbò: Lo àwọn ìgbọ̀ná ara bíi ibùsùn gbona, túwáìlì gbona, àti ohun ìdábòbò mìíràn láti dín ìtútù ara wọn kù.
4. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí ààmì àìsàn bá ṣe pàtàkì tàbí tí ó bá burú sí i, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lèsekèse.
5. Má Ṣe Gbìyànjú Láti Gbón Ará Wọn Kíákíá: Má ṣe lo ìgbọ̀ná tó lágbára láti gbón ara wọn, nítorí èyí lè ṣe àkóbá sí iṣan àti àwọ̀ ara.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìtẹ̀ Ní Omi Tútù: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ìtẹ̀ ní omi tútù.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìtẹ̀ ní omi tútù jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó lè jẹ́ ìdààmú títí dé ẹ̀mí. Nítorí náà, ó ṣe pàtàkì láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ tí a sọ lójú àkókò, àti láti pé fún ìrànlọ́wọ́ lèsekèse.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìfọjú Nítorí Yìnyín (Snow Blindness) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìfọjú Nítorí Yìnyín (Snow Blindness)

Ìfọjú nítorí yìnyín, tàbí snow blindness, jẹ́ ìpọ́njú ojú tí ó ṣẹlẹ̀ nítorí ìfarahàn sí ìmọ́lẹ̀ ùltraviolet (UV) tí ó lágbára tí ojú kò lè fàgbàra. Ó wọ́pọ̀ ní àwọn agbègbè tí yìnyín àti yínyín tí ó tàn ìmọ́lẹ̀ UV. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora nínú Ojú: Ìrora nínú ojú, bí ẹni pé ojú ń jó, tàbí bí ẹni pé iyanrìn wà nínú ojú.
• Ìríran Tí Ó Dínkù: Ìdínkù nínú ìríran, ìríran àwọ̀sanmọ̀, tàbí ìfọkànsí ìríran.
• Ìtùnú Ojú àti Ìrora: Ìtùnú nínú ojú, ìpọ́n ojú, tàbí ìdààmú nípa ìmọ́lẹ̀.
• Ìwọ́ra Ojú àti Ìfọkànsí Ìmúṣẹ́ Ojú: Ìwọra ojú, pàápàá nígbàtí wọ́n bá wà ní ita gbangba.

Ìtọ́jú Ìfọjú Nítorí Yìnyín (Snow Blindness)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìfọjú nítorí yìnyín, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Yọ Wọn Kúrò Nínú Ìmọ́lẹ̀ UV: Gbé ẹni náà lọ sí ibi tí ìmọ́lẹ̀ kò tóbi, bíi inú yàrá tàbí ibi tí ó ní òjìji.
2. Lo Gilaasi Ìdáná Ojú: Fún wọn ní gilaasi ìdáná ojú tí ó lè dènà ìmọ́lẹ̀ UV láti dín ìfarahàn ojú sí ìmọ́lẹ̀ kù.
3. Ìtọ́jú Fún Ojú: Tí ojú bá ń pọ́n tàbí ti ìrora bá pọ̀, lo omi tútù láti fọ ojú láìsí ìdààmú. Má ṣe fọwọ́ kan tàbí fà ojú náà.
4. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Tí Ìpọ́njú Tẹ̀síwájú: Tí ìpọ́njú bá tẹ̀síwájú tàbí bá burú sí i, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lèsekèse.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìfọjú Nítorí Yìnyín: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ìfọjú nítorí yìnyín.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìfọjú nítorí yìnyín jẹ́ ìpọ́njú tí ó lè jẹ́ ìdààmú, ṣùgbọ́n pẹ̀lú ìtọ́jú tó yẹ àti ìtọ́nisọ́nà, èèyàn lè rí ìtùnú. Má ṣe fòyà láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ àti láti tọ́jú ènìyàn náà nígbàtí ìpọ́njú bá ṣẹlẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Dídí Ara sí Àwọn Ohun Irin Nítorí Ìtútù (Freezing of Skin to Metal Objects) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Dídí Ara sí Àwọn Ohun Irin Nítorí Ìtútù (Freezing of Skin to Metal Objects)

Dídí ara sí àwọn ohun irin nítorí ìtútù, tàbí freezing of skin to metal objects, ṣẹlẹ̀ nígbàtí ara bá kan ohun irin nígbà òtútù gíga. Ìwọ̀n ọ̀tún ara tó dínkù lè fà kí ara ṣe pẹlẹpẹlẹ sí ohun irin náà. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Dídí Ara sí Ohun Irin: Ara tó ṣe pẹlẹpẹlẹ sí ohun irin, tí kò leè yọ kúrò lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.
• Ìrora àti Ìtùnú ní Apá Tó Dí: Ìrora tàbí ìtùnú ní apá tó dí sí ohun irin náà.
• Ìyọra Ara: Ìyọra àti ìwọra ní apá tó kan ohun irin.

Ìtọ́jú Dídí Ara sí Àwọn Ohun Irin Nítorí Ìtútù (Freezing of Skin to Metal Objects)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì dídí ara sí ohun irin nítorí ìtútù, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Má Ṣe Gbiyanju Láti Yọ Ara Kúrò Nípá: Má ṣe gbiyanju láti yọ ara kúrò ní ohun irin nípá, nítorí èyí lè fà ìfarapa sí i.
2. Lo Omi Dídùn Láti Yọ Ara Kúrò: Lo omi dídùn, kìí ṣe gbona, láti tú sí apá tó dí ní ìfẹ́fẹ́ lọra. Èyí yóò ṣe ìrànlọ́wọ́ láti yọ ara kúrò ní ìfẹ́fẹ́.
3. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Tí O Lè: Tí ìpọ́njú bá pọ̀ jù tàbí tí o kò leè yọ ara kúrò, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì.
4. Ìtọ́jú Fún Apá Tó Faragba: Lẹ́yìn tí o bá ti yọ ara kúrò, lo àwọn ohun ìtọ́jú bíi túwáìlì tí ó gbígbóná láti dín ìtútù ara náà kù, àti láti tọ́jú apá tó faragba.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Dídí Ara sí Ohun Irin Nítorí Ìtútù: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú dídí ara sí ohun irin nítorí ìtútù.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Dídí ara sí ohun irin nítorí ìtútù jẹ́ ìpọ́njú tí ó lè ṣẹlẹ̀ nígbà òtútù, ṣùgbọ́n pẹ̀lú ìtọ́jú tó yẹ àti ìtọ́nisọ́nà, èèyàn lè rí ìtùnú. Má ṣe fòyà láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ àti láti tọ́jú ènìyàn náà nígbàtí ìpọ́njú bá ṣẹlẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìjẹ̀lú Tó Lè Fa Ìpèníjà Sí Ẹ̀mí Ní Èdè Yorùbá (Pẹ̀lú Bí A Ṣe Lè Lo Tourniquet)

Ìdámọ̀ Ìjẹ̀lú Tó Lè Fa Ìpèníjà Sí Ẹ̀mí (Life-Threatening External Bleeding)

Ìjẹ̀lú tó lè fa ìpèníjà sí ẹ̀mí jẹ́ ìjẹ̀lú tó lágbára tó ṣẹlẹ̀ láti inú àwọn àpá ara tó ṣí síta. Ìjẹ̀lú yìí lè fa ìpadà òmí púpọ̀, tí ó lè mú kí ara ṣàìsàn. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìjẹ̀lú Tó Lágbára: Ìjẹ̀lú tó ṣàn yára àti tí kò dẹ́kun.
• Ìrora àti Ìwọra: Ìrora ní agbègbè ìjẹ̀lú, ìwọra àti ìpọ́n.
• Àwọ̀ Àrá Tó Fadákà: Àwọ̀ àrá tó dà bí fadákà tàbí tí ó fẹ́ẹ́rẹ́, èyí tó lè tọ́ka sí ìpadà òmí.
• Ìrẹwẹ̀sì àti Ìlera: Ìrẹwẹ̀sì, ìlera, àti ìṣòro nípa ìhùwàsí.

Ìtọ́jú Ìjẹ̀lú Tó Lè Fa Ìpèníjà Sí Ẹ̀mí (Life-Threatening External Bleeding)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìjẹ̀lú tó lè fa ìpèníjà sí ẹ̀mí, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Ìdáàbòbò Ara Rẹ àti Ti Aláìsàn: Lo àwọn ohun èlò ìdáàbòbò bíi ìbọwọ́ láti dáàbò bo ara rẹ.
2. Lo Àpá Àsọ Tàbí Ìbọwọ́ láti Dènà Ìjẹ̀lú: Lo àpá àsọ tàbí ìbọwọ́ láti dènà ìjẹ̀lú nípa fífi wọ́n sí òrísun ìjẹ̀lú náà.
3. Lo Tourniquet Tí Ìjẹ̀lú Bá Ṣe Pàtàkì: Tí ìjẹ̀lú bá wà ní àpá ìsàlẹ̀ ara bíi ẹsẹ̀ tàbí ọwọ́, lè lo tourniquet:
   • Di tourniquet ní ààyè kan lókè tí ìjẹ̀lú wà (ní àárín àpá náà àti ibi tí ó súnmọ́ ara).
   • Fà á títí tó fi débi tí ìjẹ̀lú yóò dẹ́kun.
   • Márkì àkókò tí o bẹ̀rẹ̀ láti lo tourniquet náà.
4. Má Ṣe Yọ Tourniquet Kúrò: Lẹ́yìn tí o ti lo tourniquet, má ṣe yọ ó kúrò títí tí alájọṣepọ̀ ìlera yóò dé.
5. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lèsekèse.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìjẹ̀lú Tó Lè Fa Ìpèníjà Sí Ẹ̀mí: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ìjẹ̀lú tó lè fa ìpèníjà sí ẹ̀mí.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìjẹ̀lú tó lè fa ìpèníjà sí ẹ̀mí jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó gbọdọ̀ gbé ìgbésẹ̀ lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Nítorí náà, ó ṣe pàtàkì láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ tí a sọ lójú àkókò, àti láti pé fún ìrànlọ́wọ́ lèsekèse.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Súnkẹrẹ-fàkẹrẹ (Burns) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Súnkẹrẹ-fàkẹrẹ (Burns)

Súnkẹrẹ-fàkẹrẹ, tàbí burns, jẹ́ ìpọ́njú tí ó ṣẹlẹ̀ nígbàtí ara bá fara gba ìgbóná tàbí kẹmíkàlù kan. Ó lè ṣẹlẹ̀ nítorí ìfarahàn sí iná, omi gbona, ìrànwọ́ ìtànna, tàbí kẹmíkàlù kan. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora àti Ìfọkànsí ní Agbègbè Tó Jóná: Ìrora tó lágbára àti ìfọkànsí ní agbègbè tí ó jóná.
• Ìwọ́ra àti Ìyípadà Àwọ̀ Ara: Àwọ̀ ara tí ó wọ́ra, tí ó dà bí pupa, fadákà, tàbí tí ó fọ.
• Ìfẹ́fẹ́ ní Agbègbè Tó Jóná: Ìfẹ́fẹ́ àti bùlùbùlù ní agbègbè tí ó jóná.
• Ìgbàgbọ́ àti Ìtùnú ní Agbègbè Tó Jóná: Ìgbàgbọ́ ní agbègbè tí ó jóná, ìtùnú, àti àwọn ààmì mìíràn bíi ìrora.

Ìtọ́jú Súnkẹrẹ-fàkẹrẹ (Burns)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì súnkẹrẹ-fàkẹrẹ, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Yọ Eniyan Náà Kúrò Nínú Ìgbóná: Tí ó bá ṣeé ṣe, yọ eniyan náà kúrò nínú ìgbóná tàbí ìpò tí ó lè fa ìjóná.
2. Lo Omi Tútù Láti Tú Agbègbè Náà: Lo omi tútù (kìí ṣe tútù gan-an) láti tú agbègbè tí ó jóná fún ìṣẹ́jú díẹ̀, láti dín ìgbóná náà kù.
3. Yọ Àwọn Aṣọ Tó Lè Fà Ìdààmú Kúrò: Yọ àwọn aṣọ tó lè dènà afẹ́fẹ́ tàbí tí ó lè fà ìdààmú kúrò, ṣùgbọ́n má ṣe fà àwọn aṣọ tí ó ti dí mọ́ ara náà.
4. Lo Àwọn Ohun Ìtọ́jú: Lẹ́yìn ìṣẹ́jú mẹ́wàá tàbí mẹ́ẹ̀dógún tí ó lo omi tútù, lo àwọn ohun ìtọ́jú bíi krẹ́àmù tàbí àwọn ohun ìlera míràn tí a pèsè fún ìtọ́jú súnkẹrẹ-fàkẹrẹ.
5. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí súnkẹrẹ-fàkẹrẹ bá ṣe pàtàkì tàbí tí ó bá burú sí i, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lèsekèse.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Súnkẹrẹ-fàkẹrẹ: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú súnkẹrẹ-fàkẹrẹ.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Súnkẹrẹ-fàkẹrẹ jẹ́ ìpọ́njú tí ó gbọdọ̀ gbé ìgbésẹ̀ lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Nítorí náà, ó ṣe pàtàkì láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ tí a sọ lójú àkókò, àti láti pé fún ìrànlọ́wọ́ lèsekèse.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ohun Tí Ó Gún Ará (Impaled Object) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ohun Tí Ó Gún Ará (Impaled Object)

Ohun tí ó gún ará, tàbí impaled object, jẹ́ ìpọ́njú tí ó ṣẹlẹ̀ nígbàtí nǹkan kan gún tàbí wọ inú ara ènìyàn. Èyí lè jẹ́ àbájáde ìjàmbá tàbí ìjà. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ohun Tó Gún Ará: Wíwárí ohun kan tí ó ti gún tàbí wọ inú ara.
• Ìjẹ̀lú ní Agbègbè Náà: Ìjẹ̀lú tí ó ṣàn yára tàbí tí kò dẹ́kun ní agbègbè náà.
• Ìrora Tó Lágbára: Ìrora tó lagbara ní agbègbè tí ohun náà ti gún.
• Ààmì Tí Ó Tọ́ka sí Ìfarapa Inú Ará: Ààmì mìíràn bíi ìṣòro nípa ìgbésí ayé tàbí ìdààmú.

Ìtọ́jú Ohun Tí Ó Gún Ará (Impaled Object)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ohun tí ó gún ará, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Má Ṣe Yọ Ohun Náà Kúrò: Ìgbésẹ̀ àkọ́kọ́ ni láti má ṣe yọ ohun náà kúrò. Yíyọ ó lè fa ìjẹ̀lú tó pọ̀ jù àti ìfarapa sí i.
2. Ìdáàbòbò Ara Rẹ àti Ti Aláìsàn: Lo àwọn ohun èlò ìdáàbòbò bíi ìbọwọ́ láti dáàbò bo ara rẹ.
3. Dènà Ìjẹ̀lú Náà: Lò àpá àsọ, ìbọwọ́, tàbí bàndéèjì láti dènà ìjẹ̀lú náà nípa fífi wọ́n sí òrísun ìjẹ̀lú náà.
4. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lèsekèse. Àwọn alájọṣepọ̀ ìlera yóò pèsè ìtọ́jú pàtàkì.
5. Mímú Ìdánilójú Bá Aláìsàn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú aláìsàn náà nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìtọ́jú Ohun Tí Ó Gún Ará: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ohun tí ó gún ará.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Jẹ́ kí wọ́n mọ̀ pé wọ́n wà ní ààbò àti pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ohun tí ó gún ará jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó gbọdọ̀ gbé ìgbésẹ̀ lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Nítorí náà, ó ṣe pàtàkì láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ tí a sọ lójú àkókò, àti láti pé fún ìrànlọ́wọ́ lèsekèse.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìjẹ̀lú Ní Imú (Nosebleeds) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìjẹ̀lú Ní Imú (Nosebleeds)

Ìjẹ̀lú ní imú, tàbí nosebleeds, jẹ́ ìpọ́njú tí ó wọ́pọ̀, tí ó sì ṣẹlẹ̀ nígbàtí àwọn ara ẹ̀jẹ̀ nínú imú bá fọ tàbí bá fàsẹ́yìn. Ó lè ṣẹlẹ̀ nítorí gbígbẹ imú, fífọ imú púpọ̀, tàbí àwọn ìdí mìíràn. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìjẹ̀lú Ní Imú: Ìjẹ̀lú tí ó ń wá láti inú imú.
• Ìrora tàbí Ìtùnú Ní Imú: Ìrora tàbí ìtùnú kékeré ní imú.
• Ìṣòro Nígbàtí ńfẹ́: Ìṣòro nígbàtí ó bá ńfẹ́ tàbí àìní ìtọ́nà afẹ́fẹ́.

Ìtọ́jú Ìjẹ̀lú Ní Imú (Nosebleeds)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìjẹ̀lú ní imú, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Jókòó Kí O Sì Tẹríba Síwájú Díẹ̀: Jẹ́ kí ẹni tó ní ìjẹ̀lú imú jókòó àti tẹríba síwájú díẹ̀ láti dínkù títẹ̀ ní inú imú.
2. Tẹ Imú: Tẹ imú mọ́ra ní agbègbè láàárín imú fún ìṣẹ́jú mẹ́ẹ̀dógún sí ogún.
3. Má Ṣe Fi Orí Rẹ Sẹ́yìn: Má ṣe fi orí rẹ sẹ́yìn tàbí dùbúlẹ̀, èyí lè fa kí ẹ̀jẹ̀ lọ sínú ọfun.
4. Lo Àwọn Ohun Ìtọ́jú Tí Ó Yẹ: Lẹ́yìn ìṣẹ́jú díẹ̀, tú omi tútù tàbí lò àwọn ohun ìtọ́jú mìíràn bíi ìdí omi tútù sí imú.
5. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Tí Ìjẹ̀lú Tẹ̀síwájú: Tí ìjẹ̀lú imú bá tẹ̀síwájú lẹ́yìn ìgbà tí o ti ṣe gbogbo ìgbésẹ̀ tó yẹ, tàbí bá pọ̀ jù, pé fún ìrànlọ́wọ́.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìjẹ̀lú Ní Imú: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ìjẹ̀lú ní imú.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìjẹ̀lú ní imú kò ṣọwọ́n máa ń jẹ́ ohun tó lágbára, ṣùgbọ́n ìtọ́jú tó yẹ àti ìtọ́nisọ́nà lè dín ìfarapa kù àti mú kí aláìsàn rí ìtùnú. Má ṣe fòyà láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ àti láti tọ́jú ènìyàn náà nígbàtí ìpọ́njú bá ṣẹlẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ẹ̀gbẹ́ Ọwọ́ Tó Fọ (Broken Forearm) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ẹ̀gbẹ́ Ọwọ́ Tó Fọ (Broken Forearm)

Ẹ̀gbẹ́ ọwọ́ tó fọ, tàbí broken forearm, jẹ́ ìpọ́njú tí ó ṣẹlẹ̀ nígbàtí egungun ìsàlẹ̀ ọwọ́ (radius tàbí ulna) bá fọ. Ó lè ṣẹlẹ̀ nítorí ìjàmbá bíi ìṣubú tàbí kíkan sí nǹkan líle. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora Tó Lágbára àti Ìfọkànsí ní Ẹ̀gbẹ́ Ọwọ́: Ìrora tó lagbara àti ìfọkànsí ní agbègbè náà.
• Ìtùnú àti Wíwọ́ Ẹ̀gbẹ́ Ọwọ́: Ìtùnú àti wíwọ́ ní ẹ̀gbẹ́ ọwọ́, pàápàá nígbàtí a gbìyànjú láti gbe tàbí láti lo ọwọ́ náà.
• Ìyípadà Ní Àpẹrẹ Ẹ̀gbẹ́ Ọwọ́: Àpẹrẹ ẹ̀gbẹ́ ọwọ́ tó yípadà, bíi ìdí tàbí ìyípadà ní àpẹrẹ.
• Ìpọ́n àti Ìgbàgbọ́ ní Agbègbè Náà: Ìpọ́n àti ìgbàgbọ́ ní agbègbè náà.

Ìtọ́jú Ẹ̀gbẹ́ Ọwọ́ Tó Fọ (Broken Forearm)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ẹ̀gbẹ́ ọwọ́ tó fọ, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Dáàbò Bo Ẹ̀gbẹ́ Ọwọ́ Náà: Lo àwọn ohun èlò bíi splint tàbí ọwọ́ aṣọ láti ṣe àtìlẹ́yìn fún ẹ̀gbẹ́ ọwọ́ náà. Ṣùgbọ́n, má ṣe fi ipá ṣàtúnṣe ẹ̀gbẹ́ ọwọ́ náà.
2. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lèsekèse. Fífọwọ́ kan tàbí gbìyànjú láti ṣàtúnṣe egungun tó fọ lè fà ìdààmú sí i.
3. Ríi Dájú Pé Wọ́n Sinmi: Jẹ́ kí ẹni náà jókòó tàbí dùbúlẹ̀ ní ipò tó rọrùn àti tó ní ààbò.
4. Ìdènà Ìjẹ̀lú: Tí ó bá ṣe pàtàkì, lo bàndéèjì tàbí àsọ láti dènà ìjẹ̀lú. Ṣùgbọ́n, má ṣe fà á mọ́ra ju.
5. Lo Tútù Nípa Ìtọ́jú: Lò tútù (bíi àpá omi tútù tí a fi aṣọ dè) láti dínkù ìrora àti ìgbàgbọ́.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìtọ́jú Ẹ̀gbẹ́ Ọwọ́ Tó Fọ: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ẹ̀gbẹ́ ọwọ́ tó fọ.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ẹ̀gbẹ́ ọwọ́ tó fọ jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó gbọdọ̀ gbé ìgbésẹ̀ lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Nítorí náà, ó ṣe pàtàkì láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ tí a sọ lójú àkókò, àti láti pé fún ìrànlọ́wọ́ lèsekèse.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìdíwọ́ Apá Ìdígbòlù (Dislocated Shoulder) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìdíwọ́ Apá Ìdígbòlù (Dislocated Shoulder)

Ìdíwọ́ apá ìdígbòlù, tàbí dislocated shoulder, jẹ́ ìpọ́njú tí ó ṣẹlẹ̀ nígbàtí egungun apá ìdígbòlù (humerus) bá kúrò ní ibi tí ó yẹ nínú egungun àgbàlá ìdígbòlù. Ó lè ṣẹlẹ̀ nítorí ìjàmbá bíi ìṣubú tàbí kíkan sí nǹkan líle. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora Tó Lágbára ní Apá Ìdígbòlù: Ìrora tó lagbara ní agbègbè apá ìdígbòlù.
• Ìyípadà Ní Àpẹrẹ Apá Ìdígbòlù: Àpẹrẹ apá ìdígbòlù tó yípadà, bíi ìwọ́ra tàbí ìkùnra.
• Ìfọkànsí Ìmúṣẹ́ Àti Gígun Apá Ìdígbòlù: Ìfọkànsí ní ìmúṣẹ́ àti gígun apá ìdígbòlù.
• Ìwọra Àti Ìgbàgbọ́ ní Apá Ìdígbòlù: Ìwọra àti ìgbàgbọ́ ní agbègbè apá ìdígbòlù.

Ìtọ́jú Ìdíwọ́ Apá Ìdígbòlù (Dislocated Shoulder)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìdíwọ́ apá ìdígbòlù, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Dáàbò Bo Apá Ìdígbòlù Náà: Lo àwọn ohun èlò bíi sling tàbí ọwọ́ aṣọ láti ṣe àtìlẹ́yìn fún apá ìdígbòlù náà. Èyí lè dín ìrora àti ìfọkànsí kù.
2. Má Ṣe Gbiyanju Láti Tún Apá Ìdígbòlù Náà Ṣe: Má ṣe gbiyanju láti tún apá ìdígbòlù náà ṣe nítorí ìgbésẹ̀ yìí lè fà ìfarapa sí i.
3. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lèsekèse. Àwọn alájọṣepọ̀ ìlera yóò pèsè ìtọ́jú pàtàkì.
4. Lo Tútù Nípa Ìtọ́jú: Lò tútù (bíi àpá omi tútù tí a fi aṣọ dè) láti dínkù ìrora àti ìgbàgbọ́.
5. Ríi Dájú Pé Wọ́n Sinmi: Jẹ́ kí ẹni náà jókòó tàbí dùbúlẹ̀ ní ipò tó rọrùn àti tó ní ààbò.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìtọ́jú Ìdíwọ́ Apá Ìdígbòlù: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú ìdíwọ́ apá ìdígbòlù.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Ìdíwọ́ apá ìdígbòlù jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó gbọdọ̀ gbé ìgbésẹ̀ lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Nítorí náà, ó ṣe pàtàkì láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ tí a sọ lójú àkókò, àti láti pé fún ìrànlọ́wọ́ lèsekèse.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Gégé àti Kérésì (Cuts and Scrapes) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Gégé àti Kérésì (Cuts and Scrapes)

Gégé àti kérésì, tàbí cuts and scrapes, jẹ́ àwọn ìpọ́njú tí ó ṣẹlẹ̀ nígbàtí ara bá ní ìfarapa dáadáa tí ó fẹ̀yìntì. Ó lè ṣẹlẹ̀ nítorí ìkọlù sí nǹkan líle tàbí tí ó lè gé ara. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìjẹ̀lú: Ìjẹ̀lú láti inú gégé tàbí kérésì.
• Ìrora ní Agbègbè Náà: Ìrora tàbí ìtùnú ní agbègbè tí gégé tàbí kérésì wà.
• Pupa àti Ìwọra ní Agbègbè Náà: Pupa àti ìwọra ní agbègbè náà.
• Ìfẹ́fẹ́ tàbí Bùlùbùlù: Ìfẹ́fẹ́ tàbí bùlùbùlù ní agbègbè tí ó farapa.

Ìtọ́jú Gégé àti Kérésì (Cuts and Scrapes)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì gégé tàbí kérésì, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Mímú Ara Mọ́: Lo omi mímọ́ láti wẹ agbègbè náà. Tí o bá jẹ́ pé ìdọ̀tí wà níbẹ̀, o lè lo sábùn, ṣùgbọ́n yẹra fún lílo ohun tó leè fà ìrora.
2. Dènà Ìjẹ̀lú: Tí ìjẹ̀lú bá wà, lo bàndéèjì tàbí àsọ láti dènà rẹ̀. Má ṣe fà á mọ́ra ju.
3. Lo Ohun Ìtọ́jú: Lẹ́yìn tí o ti wẹ àti gbigbẹ, o lè lo ohun ìtọ́jú bíi krẹ́àmù tàbí oògùn ìtọ́jú tí a pèsè fún ìtọ́jú gégé àti kérésì.
4. Bo Agbègbè Náà: Bo agbègbè náà pẹ̀lú bàndéèjì tàbí àwọn ohun ìdábòbò mìíràn láti dínkù ìwọra àti láti dáàbò bo ó lọ́wọ́ ìdọ̀tí.
5. Ṣàyẹ̀wò Fún Àwọn Ààmì Àìsàn Mìíràn: Ṣàyẹ̀wò fún àwọn ààmì bíi ìwọra tó pọ̀ jù, ìrora tó pọ̀ jù, àti ìgbàgbọ́, tí ó lè tọ́ka sí àkóràn.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìtọ́jú Gégé àti Kérésì: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú gégé àti kérésì.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Gégé àti kérésì jẹ́ àwọn ìpọ́njú tí ó wọ́pọ̀ àti tí a lè tọ́jú dáadáa ní ilé. Síbẹ̀, ó ṣe pàtàkì láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ ìtọ́jú tó yẹ àti láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ tí ìpọ́njú bá ṣe pàtàkì tàbí tí ó bá burú sí i.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Àwọn Ìfarapa Gégùn (Puncture Wounds) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Àwọn Ìfarapa Gégùn (Puncture Wounds)

Àwọn ìfarapa gégùn, tàbí puncture wounds, jẹ́ àwọn ìfarapa tí ó ṣẹlẹ̀ nígbàtí nǹkan tó ní òkùnfà tàbí tó lágbára gún tàbí wọ inú ara. Èyí lè jẹ́ nítorí ìjàmbá bíi ìgbàtí ènìyàn bá tẹ́ lórí ìrìn, àbájáde ìjà, tàbí nípa ìfarahàn sí àwọn nǹkan tó leè gún ara. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora àti Ìjẹ̀lú ní Agbègbè Náà: Ìrora àti ìjẹ̀lú ní agbègbè tí nǹkan náà ti gún.
• Ìfẹ́fẹ́ tàbí Bùlùbùlù: Ìfẹ́fẹ́ tàbí bùlùbùlù ní agbègbè tí ó farapa.
• Ìwọ́ra Àti Pupa ní Agbègbè Náà: Ìwọ́ra àti àwọ̀ ara tí ó púpà ní agbègbè náà.
• Ìtùnú Àti Ìdààmú Nígbàtí ń Gbé Àwọn Apá: Ìtùnú àti ìdààmú nígbàtí a bá ń gbé tàbí lo àwọn apá tó ní ìfarapa.

Ìtọ́jú Àwọn Ìfarapa Gégùn (Puncture Wounds)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì àwọn ìfarapa gégùn, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Mímú Ara Mọ́: Lo omi mímọ́ láti wẹ agbègbè náà. Tí o bá jẹ́ pé ìdọ̀tí wà níbẹ̀, o lè lo sábùn, ṣùgbọ́n yẹra fún lílo ohun tó leè fà ìrora.
2. Dènà Ìjẹ̀lú: Tí ìjẹ̀lú bá wà, lo bàndéèjì tàbí àsọ láti dènà rẹ̀. Má ṣe fà á mọ́ra ju.
3. Lo Ohun Ìtọ́jú: Lẹ́yìn tí o ti wẹ àti gbigbẹ, o lè lo ohun ìtọ́jú bíi krẹ́àmù tàbí oògùn ìtọ́jú tí a pèsè fún ìtọ́jú àwọn ìfarapa gégùn.
4. Ṣàyẹ̀wò Fún Àwọn Ààmì Àìsàn Mìíràn: Ṣàyẹ̀wò fún àwọn ààmì bíi ìwọra tó pọ̀ jù, ìrora tó pọ̀ jù, àti ìgbàgbọ́, tí ó lè tọ́ka sí àkóràn.
5. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Tí O Lè: Tí ìpọ́njú bá pọ̀ jù tàbí tí o kò leè yọ ara kúrò, tàbí tí o bá ní àníyàn nípa ìfarapa náà, pé fún ìrànlọ́wọ́.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmọ̀ Àti Ìkẹ́kọ̀ọ́ Nípa Ìtọ́jú Àwọn Ìfarapa Gégùn: Kọ́ nípa bí a ṣe lè ṣe ìdánimọ̀ àti bí a ṣe lè tọ́jú àwọn ìfarapa gégùn.
• Mímú Ìdánilójú Bá Wọn: Sọ̀rọ̀ pẹ̀lú wọn nípa ìpọ́njú wọn, kí o sì dá wọn lójú pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Ìparí

Àwọn ìfarapa gégùn jẹ́ ìpọ́njú tí ó gbọdọ̀ gbé ìgbésẹ̀ lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Nítorí náà, ó ṣe pàtàkì láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ tí a sọ lójú àkókò, àti láti pé fún ìrànlọ́wọ́ tí ìpọ́njú bá ṣe pàtàkì tàbí tí ó bá burú sí i.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìgbẹ́tẹ̀ (Splinters) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìgbẹ́tẹ̀ (Splinters)

Ìgbẹ́tẹ̀, tàbí splinters, jẹ́ kékeré, lára ohun tí ó leè gun ara bíi igi, gilasi, tàbí ṣiṣù tí ó wọ inú ara. Wọ́n máa ń wọ ara nígbàtí ènìyàn bá kan àwọn ohun tó ní òkùnfà tàbí tó ní egbegbé tí kò dan mọ́rán. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìríran Ìgbẹ́tẹ̀ nínú Ara: Wíwárí ohun kékeré tí ó wọ inú ara, tí ó lè jẹ́ igi, gilasi, tàbí ohun mìíràn.
• Ìrora ní Agbègbè Náà: Ìrora tàbí ìtùnú ní agbègbè tí ìgbẹ́tẹ̀ wọ.
• Pupa àti Ìwọ́ra ní Agbègbè Náà: Pupa àti ìwọ́ra ní agbègbè tí ó farapa.
• Ìfẹ́fẹ́ tàbí Bùlùbùlù ní Agbègbè Náà: Ìfẹ́fẹ́ tàbí bùlùbùlù ní agbègbè tí ó farapa.

Ìtọ́jú Ìgbẹ́tẹ̀ (Splinters)

Nígbàtí o bá ṣàkíyèsí ààmì ìgbẹ́tẹ̀, àwọn ìgbésẹ̀ tí ó yẹ kí o tẹ̀lé ni:

1. Mímú Ara Mọ́: Lo omi mímọ́ àti sábùn láti wẹ agbègbè náà kí o tó bẹ̀rẹ̀ láti yọ ìgbẹ́tẹ̀ náà.
2. Yọ Ìgbẹ́tẹ̀ Náà: Lo pínṣẹ̀lù ìgbẹ́tẹ̀ tàbí tweezers tí a ti ṣe ìdílọ́wọ́ kíkòó láti yọ ìgbẹ́tẹ̀ náà. Ìgbésẹ̀ yìí gbọdọ̀ wáyé ní ìfẹ́fẹ́ àti pẹ̀lú ìtọ́jú.
3. Dènà Àkóràn: Lẹ́yìn tí o ti yọ ìgbẹ́tẹ̀ náà, lo ohun ìtọ́jú bíi krẹ́àmù tàbí oògùn ìtọ́jú tí a pèsè fún ìtọ́jú àwọn ìfarapa kékeré.
4. Bo Agbègbè Náà: Bo agbègbè náà pẹ̀lú bàndéèjì tàbí àwọn ohun ìdábòbò mìíràn láti dínkù ìwọra àti láti dáàbò bo ó lọ́wọ́ ìdọ̀tí.
5. Ṣàyẹ̀wò Fún Àwọn Ààmì Àìsàn Mìíràn: Ṣàyẹ̀wò fún àwọn ààmì bíi ìwọra tó pọ̀ jù, ìrora tó pọ̀ jù, àti ìgbàgbọ́, tí ó lè tọ́ka sí àkór

1. Ìmọ̀ Àti Ìtọ́jú Àwọn Ẹ̀ṣẹ̀ (Bruises)

• Ìdámọ̀: Pupa àti ìwọ́ra ní agbègbè ara, tí ó lè yípadà sí àwọ̀sanmọ̀ tàbí aláwọ̀ ewé.
• Ìtọ́jú: Lo tútù (bíi àpá omi tútù) láti dínkù ìwọ́ra. Má ṣe lo ooru títí tí ìwọ́ra yóò fi dínkù.

2. Ìmọ̀ Àti Ìtọ́jú Ìyọkúrò Eyín (Knocked-Out Teeth)

• Ìdámọ̀: Eyín tí ó jáde kúrò ní agbègbè rẹ̀.
• Ìtọ́jú: Tọ́jú eyín náà nínú omi tàbí wara kí ó má bàa gbẹ. Má ṣe fọwọ́ kan ìpò gbongbo rẹ̀. Gba ìtọ́jú pàjáwìrì.

3. Ìmọ̀ Àti Ìtọ́jú Àwọn Ìfarapa Ojú (Eye Injuries)

• Ìdámọ̀: Ìrora, ìwọ́ra, àti ìyọkúrò ìríran ní ojú.
• **Ìtọ

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Àwọn Ẹ̀ṣẹ̀ (Bruises) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Àwọn Ẹ̀ṣẹ̀ (Bruises)

Àwọn ẹ̀ṣẹ̀, tàbí bruises, jẹ́ àwọn àmì ìfarapa tí ó ṣẹlẹ̀ nígbàtí àwọn ara ẹ̀jẹ̀ kékeré tó wà lábẹ́ àwọ̀ ara bá fọ sí inú àwọ̀ ara. Èyí máa ń ṣẹlẹ̀ nígbàtí àwọn apá ara bá fara gba ìkọlù. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Pupa tàbí Ìyípadà Àwọ̀ Ara: Àwọ̀ ara tó yípadà sí pupa, àwọ̀sanmọ̀, tàbí aláwọ̀ ewé.
• Ìrora àti Ìtùnú: Ìrora tàbí ìtùnú ní agbègbè tí àwọ̀ ara ti yípadà àwọ̀.

Ìtọ́jú Àwọn Ẹ̀ṣẹ̀ (Bruises)

Láti tọ́jú àwọn ẹ̀ṣẹ̀:

1. Lo Tútù: Lò àpá omi tútù tàbí túwáìlì tí a ti tútù láti dínkù ìwọ́ra àti ìrora. Ṣe èyí fún ìṣẹ́jú mẹ́wàá tàbí mẹ́ẹ̀dógún lẹ́ẹ̀kan sí i ní ọjọ́.
2. Gbé Apá Náà Ga: Tí ẹ̀ṣẹ̀ bá wà lórí ẹsẹ̀ tàbí ẹsẹ̀, gbé apá náà ga láti dínkù ìwọ́ra.
3. Lo Oògùn Ìrora: Tí ìrora bá pọ̀ jù, o lè lo àwọn oògùn ìrora tí kò ní àníyàn, bíi acetaminophen tàbí ibuprofen.
4. Ṣàyẹ̀wò Fún Àwọn Ààmì Mìíràn: Tí ẹ̀ṣẹ̀ bá tẹ̀síwájú fún ọjọ́ púpọ̀ tàbí bá ní ìrora tó lágbára, béèrè fún ìrànlọ́wọ́ láti ọ̀dọ̀ onímọ̀ ìlera.

Ìparí

Lákòókò tí a bá ń tọ́jú àwọn ẹ̀ṣẹ̀, jẹ́ kí a ríi dájú pé a kò lo ooru tàbí àwọn ohun tó leè fà ìdààmú sí i. Máa ṣe àyẹ̀wò déédéé, àti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ tí o ba ní àníyàn.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìyọkúrò Eyín (Knocked-Out Teeth) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìyọkúrò Eyín (Knocked-Out Teeth)

Ìyọkúrò eyín, tàbí knocked-out teeth, ṣẹlẹ̀ nígbàtí eyín kan bá jáde kúrò ní agbègbè rẹ̀ ní ẹnu nítorí ìjàmbá, bíi ìṣubú tàbí ìkọlù sí ẹnu. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Eyín Tí Ó Jáde: Wíwárí eyín tí ó jáde kúrò nínú ẹnu.
• Ìjẹ̀lú ní Agbègbè Eyín: Ìjẹ̀lú láti inú agbègbè tí eyín jáde.
• Ìrora ní Agbègbè Eyín: Ìrora ní ibi tí eyín jáde.

Ìtọ́jú Ìyọkúrò Eyín (Knocked-Out Teeth)

Láti tọ́jú ìyọkúrò eyín:

1. Mú Eyín Náà ní Ọ̀nà Tó Yẹ: Tí o bá rí eyín náà, mú u nípò orí tàbí ade eyín náà. Má ṣe fọwọ́ kan gbongbo rẹ̀.
2. Wẹ Eyín Náà pẹ̀lú Omi: Tí eyín bá ní ìdọ̀tí, wẹ́ ẹ̀ ní ìfẹ́fẹ́ pẹ̀lú omi mímọ́. Má ṣe fi sábùn tàbí ohun mìíràn wẹ́ ẹ̀.
3. Gbiyanju Láti Rọ́pò Eyín Náà: Tí ó ṣeé ṣe, gbiyanju láti fi eyín náà padà sí ibi tí ó jáde. Fi ẹnu tì í, kí o sì tẹ ẹ mọ́ra pẹ̀lú àsọ tàbí napkin.
4. Tọ́jú Eyín Náà: Tí o kò bá lè fi í padà sí ẹnu, tọ́jú eyín náà nínú omi tàbí wara láti dènà kíkú rẹ̀.
5. Lọ sí Ilé Ìwòsàn Tàbí Ilé Ìtọ́jú Eyín: Lọ sí ilé ìwòsàn tàbí ilé ìtọ́jú eyín lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀ fún ìtọ́jú àti láti ríi bóyá a lè tún eyín náà ṣe.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Má Ṣe Pànìyàn: Nígbàtí a bá ní ìyọkúrò eyín, pàtàkì ni láti má ṣe pànìyàn. Tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ tí a sọ, kí o sì wá ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì.

Ìparí

Ìyọkúrò eyín jẹ́ ìpọ́njú tí ó lè ṣe àkóbá sí ìlera ẹnu, nítorí náà, ó ṣe pàtàkì láti tọ́jú rẹ̀ ní ọ̀nà tí ó yẹ àti láti wá ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Àwọn Ìfarapa Ojú (Eye Injuries) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Àwọn Ìfarapa Ojú (Eye Injuries)

Àwọn ìfarapa ojú lè ṣẹlẹ̀ nígbàtí nǹkan kan bá ṣe àkóbá sí ojú tàbí tí ó bá wọlé sí inú ojú. Ó lè jẹ́ nítorí ìkọlù sí ojú, tí nǹkan bíi eruku, kẹmíkàlù, tàbí àwọn nǹkan mìíràn bá wọ inú ojú. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora àti Ìtùnú ní Ojú: Ìrora, ìtùnú, tàbí ìyọkúrò ìríran ní ojú.
• Ìwọ́ra àti Pupa ní Ojú: Ìwọ́ra, pupa, àti ìgbàgbọ́ ní ojú.
• Òmíràn Ojú: Òmíràn bíi omi tàbí ìtànna tí ó ń jáde láti ojú.
• Ìyípadà Ìríran: Ìyípadà nínú ìríran tàbí ìdààmú nípa bí a ṣe ń ríran.

Ìtọ́jú Àwọn Ìfarapa Ojú (Eye Injuries)

Láti tọ́jú àwọn ìfarapa ojú:

1. Mímú Ara Mọ́: Má ṣe fọwọ́ kan ojú tàbí kí o gbìyànjú láti yọ nǹkan kúrò láti inú ojú.
2. Lo Omi Mímọ́ láti Fọ Ojú: Tí o bá lè ṣe, lo omi mímọ́ láti fọ ojú ṣáá ní ìfẹ́fẹ́ láti yọ eruku tàbí àwọn àjẹkù mìíràn kúrò.
3. Yẹra Fún Lílo Oògùn Tàbí Kẹmíkàlù: Má ṣe lo oògùn tàbí kẹmíkàlù láti tọ́jú ìfarapa ojú láìsí ìmọ̀ràn láti ọ̀dọ̀ onímọ̀ ìlera.
4. Lo Gilaasi Aàbò Tàbí Ìbọwọ́: Tí o bá jẹ́ pé ojú bá fara gba ìkọlù, lo gilaasi aàbò tàbí ìbọwọ́ láti dáàbò bo ojú.
5. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí o bá ní àníyàn nípa ìfarapa ojú tàbí tí ojú bá ṣe pàtàkì, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì tàbí lọ sí ilé ìwòsàn lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìdánilójú fún Aláìsàn: Fún aláìsàn ní ìdánilójú pé ìrànlọ́wọ́ ti ń bọ̀, kí o sì jẹ́ kí wọ́n mọ̀ pé wọ́n wà ní ààbò.

Ìparí

Ìfarapa ojú jẹ́ ìpọ́njú tí ó gbọdọ̀ gbé ìgbésẹ̀ lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀ láti yago fún ìfarapa tó lè di pípẹ́. Nítorí náà, pàtàkì ni láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ tí a sọ lójú àkókò àti láti wá ìrànlọ́wọ́ tàbí ìtọ́jú pàjáwìrì tí ó bá pọ̀ jù.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Àwọn Ìfarapa Etí (Ear Injuries) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Àwọn Ìfarapa Etí (Ear Injuries)

Àwọn ìfarapa etí le ṣẹlẹ̀ nígbàtí etí fara gba ìkọlù, bíi nígbàtí omi tàbí àwọn nǹkan mìíràn bá wọ inú etí, tàbí tí ìjàmbá tó ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ìtànna bá ṣẹlẹ̀. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora ní Etí: Ìrora tó lágbára tàbí ìtùnú ní agbègbè etí.
• Òmíràn Láti Inú Etí: Òmíràn bíi omi, ẹ̀jẹ̀, tàbí ohun mìíràn láti inú etí.
• Ìyípadà Ìgbọ́ràn: Ìdààmú nípa ìgbọ́ràn tàbí ìrora nígbàtí a bá ń gbọ́ràn.
• Ìfọkànsí ní Ìmúṣẹ́ Etí: Ìfọkànsí tàbí ìtùnú ní ìmúṣẹ́ etí.

Ìtọ́jú Àwọn Ìfarapa Etí (Ear Injuries)

Láti tọ́jú àwọn ìfarapa etí:

1. Mímú Ara Mọ́: Má ṣe fọwọ́ kan tàbí fi ohun mìíràn wọ inú etí. Èyí lè fa ìfarapa sí i.
2. Yẹra Fún Lílo Àwọn Ohun Mìíràn Nínú Etí: Má ṣe lo ìgbàgbọ́ tàbí cotton bud láti yọ nǹkan kúrò nínú etí.
3. Tọ́jú Òmíràn Láti Inú Etí: Tí ó bá jẹ́ pé òmíràn wà bíi omi tàbí ẹ̀jẹ̀, lò àsọ mímọ́ láti nu ó kúrò ní ìfẹ́fẹ́ láti etí.
4. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí ìrora bá pọ̀ jù tàbí tí ojú bá ṣe pàtàkì, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì tàbí lọ sí ilé ìwòsàn lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.
5. Yẹra Fún Lílo Oògùn Láìsí Ìmọ̀ràn: Má ṣe lo oògùn tàbí kẹmíkàlù nínú etí láìsí ìmọ̀ràn láti ọ̀dọ̀ onímọ̀ ìlera.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Mímú Ìdánilójú fún Aláìsàn: Fún aláìsàn ní ìdánilójú pé ìrànlọ́wọ́ ti ń bọ̀, kí o sì jẹ́ kí wọ́n mọ̀ pé wọ́n wà ní ààbò.

Ìparí

Ìfarapa etí jẹ́ ìpọ́njú tí a gbọdọ̀ mú lójú àkókò láti yago fún ìdààmú tó lè di pípẹ́. Ìtọ́jú tó yẹ àti ìwádìí àkókò yẹ kí o wáyé, àti pé a gbọdọ̀ wá ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì tí ó bá pọ̀ jù tàbí tí ó bá ṣe pàtàkì.

2 / 2

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìgé Ẹ̀yà Ara (Amputations) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìgé Ẹ̀yà Ara (Amputations)

Ìgé ẹ̀yà ara, tàbí amputations, ṣẹlẹ̀ nígbàtí apá kan tàbí gbogbo ẹ̀yà ara kan bá kúrò ní ara. Èyí lè jẹ́ nítorí ìjàmbá tó nira gẹ́gẹ́ bí ìkọlù ọkọ̀, ìjà, tàbí ìfarapa nípa ẹ̀rọ. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìge Apá Kúrò Nínú Ara: Wíwárí apá ara tàbí ẹ̀yà ara tí ó ti gé kúrò.
• Ìjẹ̀lú Púpọ̀: Ìjẹ̀lú púpọ̀ ní agbègbè tí ẹ̀yà ara ti gé.
• Ìrora Tó Lágbára: Ìrora tó lagbara ní agbègbè tí ẹ̀yà ara ti gé.

Ìtọ́jú Ìgé Ẹ̀yà Ara (Amputations)

Láti tọ́jú ìgé ẹ̀yà ara:

1. Dènà Ìjẹ̀lú: Lo àsọ mímọ́ tàbí bàndéèjì láti dènà ìjẹ̀lú nípa fifi wọ́n sí agbègbè náà. Má ṣe fà á mọ́ra ju láti yago fún ìdààmú sí iṣan.
2. Gbé Apá Náà Ga: Tí ó bá ṣeé ṣe, gbé apá ara tó gé ga láti dínkù ìjẹ̀lú.
3. Mímú Ara Mọ́ Ẹ̀yà Ara Tó Gé: Tí o bá rí apá ara tó gé, fi í sinu apoti tútù, àti fi á sí inú apoti ìyọ tàbí tútù. Má ṣe fọwọ́ kan gbongbo rẹ̀ tàbí fi í sinu omi tútù tààrà.
4. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Ìgé ẹ̀yà ara jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó gbọdọ̀ gba ìtọ́jú lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.
5. Ìtọ́jú fún Aláìsàn: Jẹ́ kí aláìsàn jókòó tàbí dùbúlẹ̀ ní ipò tó rọrùn àti tó ní ààbò, kí o sì fún wọn ní ìdánilójú.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmúdájú Àti Ìtùnú fún Aláìsàn: Pàtàkì ni láti fún aláìsàn ní ìdánilójú àti láti ṣe ìtùnú wọn nígbàtí a bá ń dúró dé ìrànlọ́wọ́.

Ìparí

Ìgé ẹ̀yà ara jẹ́ ìpọ́njú tó lè fa ìdààmú títí dé ẹ̀mí. Nítorí náà, pàtàkì ni láti tọ́jú rẹ̀ ní ọ̀nà tó yẹ, kí a sì wá ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Àwọn Ìfarapa Fífọ (Crush Injuries) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Àwọn Ìfarapa Fífọ (Crush Injuries)

Àwọn ìfarapa fífọ, tàbí crush injuries, ṣẹlẹ̀ nígbàtí apá kan tàbí diẹ̀ nínú ara ènìyàn bá wà lábé àwọn ohun tó wúwo tàbí tó ní agbára, bíi nígbàtí nǹkan wúwo bá rù wọ́n. Èyí lè fa ìdààmú sí àwọn iṣan, àwọn ara ẹ̀jẹ̀, àti ìfarapa tó lè fà ìkúnlẹ̀. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora Tó Lágbára: Ìrora tó lagbara ní agbègbè tí ó farapa.
• Ìwọ́ra, Pupa, tàbí Ìfẹ́fẹ́ ní Agbègbè Náà: Ìwọ́ra, pupa, tàbí ìfẹ́fẹ́ ní agbègbè tí ó farapa.
• Ìyípadà Nínú Ìmúṣẹ́ Ara: Ìyípadà nínú ìmúṣẹ́ àwọn apá ara tó farapa.
• Ìjẹ̀lú Ní Agbègbè Fífọ: Ìjẹ̀lú láti inú àwọn agbègbè tí ó farapa.

Ìtọ́jú Àwọn Ìfarapa Fífọ (Crush Injuries)

Láti tọ́jú àwọn ìfarapa fífọ:

1. Yọ Ohun Tó Fa Ìfarapa Kúrò: Tí ó bá ṣeé ṣe láì ṣe àkóbá sí olùfarapa, yọ nǹkan tó fà ìfarapa náà kúrò. Tí kò ṣeé ṣe, má ṣe gbiyanju láti yọ ọ ní ipá.
2. Dáàbò Bo Agbègbè Náà: Lo àsọ mímọ́ tàbí bàndéèjì láti dènà ìjẹ̀lú àti láti ṣe àtìlẹ́yìn fún apá tó farapa.
3. Má ṣe Gbiyanju Láti Tún Ara Ṣe: Má ṣe gbiyanju láti ṣe àtúnṣe ara nítorí èyí lè fa ìdààmú sí i.
4. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Àwọn ìfarapa fífọ lè ní àwọn abajade tó lè fa ìdààmú nípa ìlera.
5. Ìtọ́jú fún Aláìsàn: Jẹ́ kí aláìsàn jókòó tàbí dùbúlẹ̀ ní ipò tó rọrùn àti tó ní ààbò, kí o sì fún wọn ní ìdánilójú.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmúdájú Àti Ìtùnú fún Aláìsàn: Fún aláìsàn ní ìdánilójú àti láti ṣe ìtùnú wọn nígbàtí a bá ń dúró dé ìrànlọ́wọ́.

Ìparí

Àwọn ìfarapa fífọ lè fa ìdààmú tó lè jẹ́ ìgbésẹ̀ àìdá àti àkóbá sí ìlera. Pàtàkì ni láti tọ́jú wọn ní ọ̀nà tó yẹ, kí a sì wá ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì títí tí onímọ̀ ìlera yóò fi dé.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Àwọn Ìfarapa Àyà (Chest Injuries) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Àwọn Ìfarapa Àyà (Chest Injuries)

Àwọn ìfarapa àyà pẹ̀lú àwọn tí ó wọlé (penetrating chest injuries) àti àwọn tí kò wọlé (blunt chest injuries) lè ṣẹlẹ̀ nígbàtí àyà fara gba ìkọlù. Àwọn ìfarapa tí ó wọlé ṣẹlẹ̀ nígbàtí nǹkan bíi ọbẹ tàbí ìrìn wọ inú àyà, nígbàtí àwọn tí kò wọlé ṣẹlẹ̀ nígbàtí àyà fara gba ìkọlù láì wọlé sí inú.

Àwọn Ààmì Àrùn Àyà:

• Ìrora Ní Àyà: Ìrora tó lágbára ní agbègbè àyà.
• Ìfẹ́fẹ́ tàbí Ìgbàgbọ́ ní Àyà: Ìfẹ́fẹ́ tàbí ìgbàgbọ́ ní agbègbè àyà.
• Ìṣòro Nígbàtí ńfẹ́: Ìdààmú tàbí ìrora nígbàtí ńfẹ́.
• Òmíràn Ní Àyà: Òmíràn láti inú àyà bíi ẹ̀jẹ̀ tàbí omi.

Ìtọ́jú Àwọn Ìfarapa Àyà:

1. Ìtọ́jú fún Àwọn Ìfarapa Tí Ó Wọlé sí Àyà:
   • Má ṣe yọ nǹkan náà kúrò.
   • Lo àsọ mímọ́ láti dènà ìjẹ̀lú.
   • Dáàbò bo agbègbè náà pẹ̀lú bàndéèjì tàbí àsọ láti dínkù ìjẹ̀lú àti ìfẹ́fẹ́.
   • Pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì.
2. Ìtọ́jú fún Àwọn Ìfarapa Tí Kò Wọlé sí Àyà:
   • Mímú ara mọ́ nípa lílo omi tútù àti àsọ mímọ́ láti wẹ àyà.
   • Lo tútù láti dínkù ìwọ́ra àti ìrora.
   • Gbígbé apá ara ga láti dínkù ìfẹ́fẹ́.
   • Tí ìrora tàbí ìfẹ́fẹ́ bá pọ̀ jù, lọ sí ilé ìwòsàn lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìdánilójú fún Aláìsàn: Fún aláìsàn ní ìdánilójú àti ṣe ìtùnú wọn nígbàtí a bá ń dúró dé ìrànlọ́wọ́.

Ìparí

Àwọn ìfarapa àyà le jẹ́ ìpọ́njú tó lè fa ìdààmú títí dé ẹ̀mí. Pàtàkì ni láti tọ́jú wọn ní ọ̀nà tó yẹ, kí a sì wá ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì títí tí onímọ̀ ìlera yóò fi dé.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Àwọn Ìfarapa Inú (Abdominal Wounds) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Àwọn Ìfarapa Inú (Abdominal Wounds)

Àwọn ìfarapa inú, tàbí abdominal wounds, ṣẹlẹ̀ nígbàtí àwọn ìkọlù bá wáyé sí agbègbè inú. Wọ́n lè jẹ́ nítorí ìjàmbá, gẹ́gẹ́ bí ìkọlù ọkọ̀, ìjà, tàbí tí nǹkan bá gún inú inú. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìjẹ̀lú Ní Agbègbè Inú: Ìjẹ̀lú láti inú agbègbè inú.
• Ìrora Tó Lágbára Ní Inú: Ìrora tó lágbára ní agbègbè inú.
• Ìfẹ́fẹ́ tàbí Bùlùbùlù Ní Inú: Ìfẹ́fẹ́ tàbí bùlùbùlù ní agbègbè tí ó farapa.
• Ìyípadà Ní Ìmúṣẹ́ Àwọn Ìfẹ́fẹ́ Inú: Ìyípadà nínú ìmúṣẹ́ àwọn ìfẹ́fẹ́ inú bíi ìgbàgbọ́ tàbí ìrora nígbàtí ń gbé nǹkan.

Ìtọ́jú Àwọn Ìfarapa Inú (Abdominal Wounds)

Láti tọ́jú àwọn ìfarapa inú:

1. Dènà Ìjẹ̀lú: Lo àsọ mímọ́ láti dènà ìjẹ̀lú nípa fifi wọ́n sí agbègbè tí ó farapa. Má ṣe fà á mọ́ra ju.
2. Má ṣe Yọ Ohun Tó Fa Ìfarapa Náà: Tí nǹkan bíi ọbẹ tàbí ìrìn bá gún inú inú, má ṣe gbiyanju láti yọ ó kúrò.
3. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Àwọn ìfarapa inú lè fa ìdààmú nípa ìlera tó lágbára.
4. Bójútó Aláìsàn: Jẹ́ kí aláìsàn jókòó tàbí dùbúlẹ̀ ní ipò tó rọrùn àti tó ní ààbò. Má ṣe gbiyanju láti fun wọn ni oúnjẹ tàbí omi.
5. Ṣe Àkóso fún Ìdánilójú: Fún aláìsàn ní ìdánilójú àti ṣe ìtùnú wọn nígbàtí a bá ń dúró dé ìrànlọ́wọ́.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Yẹra fún Ìtọ́jú Tí Kò Tọ́: Má ṣe lo oògùn tàbí ìtọ́jú tí kò tọ́ láìsí ìmọ̀ràn láti ọ̀dọ̀ onímọ̀ ìlera.

Ìparí

Ìfarapa inú jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó lè fa ìdààmú nípa ìlera títí dé ẹ̀mí. Pàtàkì ni láti tọ́jú wọn ní ọ̀nà tó yẹ, kí a sì wá ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì títí tí onímọ̀ ìlera yóò fi dé.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Àwọn Ìfarapa Láti Ìbùgbé (Blast Injuries) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Àwọn Ìfarapa Láti Ìbùgbé (Blast Injuries)

Àwọn ìfarapa láti ìbùgbé, tàbí blast injuries, ṣẹlẹ̀ nígbàtí ènìyàn bá fara gba ìpalára láti ìbùgbé tàbí ìjàmbá pẹ̀lú ìpalára gíga, bíi ìbùgbé bọ́ọ̀mù tàbí àwọn ìjàmbá tó jọra. Àwọn ìpalára wọ̀nyí lè jẹ́ nípa ara tàbí ọpọlọ. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora àti Ìfẹ́fẹ́ ní Àwọn Agbègbè Ara: Ìrora àti ìfẹ́fẹ́ ní àwọn agbègbè ara.
• Ìsòro Nígbàtí ńfẹ́ àti Ìgbọ́ràn: Ìdààmú nígbàtí ńfẹ́ tàbí nígbàtí ńgbọ́ràn.
• Àwọn Ààmì Ìfarapa Ọpọlọ: Òtútù, àìrọra, àti ìṣòro nínú ìrònú.
• Ìjẹ̀lú Láti Inú Àwọn Agbègbè Ara: Ìjẹ̀lú láti inú àwọn agbègbè ara tí ó farapa.

Ìtọ́jú Àwọn Ìfarapa Láti Ìbùgbé (Blast Injuries)

Láti tọ́jú àwọn ìfarapa láti ìbùgbé:

1. Dènà Ìjẹ̀lú: Lo àsọ mímọ́ láti dènà ìjẹ̀lú nípa fifi wọ́n sí agbègbè tí ó farapa. Má ṣe fà á mọ́ra ju.
2. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Àwọn ìfarapa láti ìbùgbé lè fa ìdààmú nípa ìlera tó lágbára.
3. Dáàbò Bo Aláìsàn: Bójútó aláìsàn ní ipò tó rọrùn àti tó ní ààbò. Má ṣe gbiyanju láti gbé wọn tàbí ṣe àtúnṣe sí àwọn apá tí ó farapa.
4. Ìtọ́jú fún Àwọn Ààmì Ìfarapa Ọpọlọ: Tí ó bá jẹ́ pé aláìsàn bá ní ààmì bíi òtútù tàbí àìrọra, jẹ́ kí wọ́n sinmi àti pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì.
5. Ṣe Àkóso fún Ìdánilójú: Fún aláìsàn ní ìdánilójú àti ṣe ìtùnú wọn nígbàtí a bá ń dúró dé ìrànlọ́wọ́.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Yẹra fún Ìtọ́jú Tí Kò Tọ́: Má ṣe lo oògùn tàbí ìtọ́jú tí kò tọ́ láìsí ìmọ̀ràn láti ọ̀dọ̀ onímọ̀ ìlera.

Ìparí

Àwọn ìfarapa láti ìbùgbé lè jẹ́ ìpọ́njú tó lè fa ìdààmú nípa ìlera títí dé ẹ̀mí. Pàtàkì ni láti tọ́jú wọn ní ọ̀nà tó yẹ, kí a sì wá ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì títí tí onímọ̀ ìlera yóò fi dé.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìtùjáde Orí (Concussion) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìtùjáde Orí (Concussion)

Ìtùjáde orí, tàbí concussion, jẹ́ ìpọ́njú tí ó ṣẹlẹ̀ nígbàtí ènìyàn bá gba ìkọlù sí orí, tàbí tí orí bá yẹ̀ lórí nǹkan. Ó lè fa kí ọpọlọ máa ṣiṣẹ́ dáadáa, tí ó sì lè fa àwọn ààmì oríṣiríṣi. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Òtútù Tàbí Ìrora Orí: Òtútù tàbí ìrora orí lẹ́yìn ìkọlù.
• Ìyípadà Nínú Ìrònú: Ìdààmú nínú ìrònú, ìgbàgbọ́, tàbí ìrọra.
• Ìsòro Nígbàtí ń Ríran: Ìdààmú nígbàtí ń ríran, bíi ìfọkànsí tabi iṣòro nípa ìríran.
• Ìgbàgbọ́ àti Ìrọra: Ìgbàgbọ́ tàbí ìrọra nínú àwọn apá ara.

Ìtọ́jú Ìtùjáde Orí (Concussion)

Láti tọ́jú ìtùjáde orí:

1. Ìmúdájú Aláìsàn: Tí ẹnikẹ́ni bá fara gba ìkọlù sí orí, jẹ́ kí wọ́n sinmi àti yẹra fún ìṣẹ́ tàbí ìdárayá títí tí wọ́n yóò fi lọ fún ìwádìí.
2. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Ìlera: Tí ààmì àrùn bá pọ̀ jù tàbí tí ó bá dà bíi pé ààmì àrùn ṣe pàtàkì, lọ sí ilé ìwòsàn fún ìwádìí síwájú sí i.
3. Mímú Ara Mọ́: Má ṣe gbiyanju láti tọ́jú ìtùjáde orí pẹ̀lú oògùn tàbí ìtọ́jú tí kò tọ́. Tẹ̀lé ìmọ̀ràn onímọ̀ ìlera.
4. Ìdánilójú àti Ìtùnú fún Aláìsàn: Fún aláìsàn ní ìdánilójú àti ṣe ìtùnú wọn. Jẹ́ kí wọ́n mọ̀ pé ìrànlọ́wọ́ ti ń bọ̀.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmúra sílẹ̀ fún Àwọn Ààmì Mìíràn: Jẹ́ alárìnká sí àwọn ààmì mìíràn bíi ìyípadà nínú ìwọ́ra, ìrora tó pọ̀ jù, tàbí àwọn ààmì oríṣiríṣi nínú ìhùwàsí.

Ìparí

Ìtùjáde orí jẹ́ ìpọ́njú orí tí ó gbọdọ̀ gba ìtọ́jú lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀. Nítorí náà, pàtàkì ni láti tẹ̀lé àwọn ìgbésẹ̀ ìtọ́jú tó yẹ àti láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ tí ó bá pọ̀ jù tàbí tí ó bá ṣe pàtàkì.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Wíwó (Fainting) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Wíwó (Fainting)

Wíwó, tàbí fainting, ṣẹlẹ̀ nígbàtí ènìyàn padà lórí tàbí padà nípa ìfẹ́fẹ́ nítorí àìní ìtẹ́lọ́rùn ọpọlọ. Ó lè ṣẹlẹ̀ nítorí ìṣòro nípa ẹ̀jẹ̀ tàbí ọkàn, ìlera, tàbí nítorí ìrora tàbí ìbẹ̀rù. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora Orí Tàbí Òtútù: Ìrora orí tàbí òtútù kí ó tó wíwó.
• Ìfọkànsí Ìmúṣẹ́ Ara: Ìfọkànsí ìmúṣẹ́ ara tàbí ìmíràn.
• Ìdààmú Nígbàtí ń Gbé: Ìdààmú nígbàtí ń gbé nǹkan tàbí nígbàtí ń rìn.
• Ìwọ́ra tàbí Ìrora ní Àgbègbè Ọkàn: Ìwọ́ra tàbí ìrora ní agbègbè ọkàn.

Ìtọ́jú Wíwó (Fainting)

Láti tọ́jú wíwó:

1. Mímú Ara Mọ́: Tí ènìyàn bá wíwó, gbé wọn sí ipò tó rọrùn àti tó ní ààbò. Jẹ́ kí wọ́n dubúlẹ̀ tàbí jókòó.
2. Gbé Apá Ara Ga: Gbé apá ẹsẹ̀ wọn ga ju àpá orí lọ láti ṣe ìrànlọ́wọ́ fún ṣíṣàn ẹ̀jẹ̀ sí ọkàn.
3. Ìmúra sílẹ̀ fún Ìmíràn: Tí wọ́n bá padà sí, fún wọn ní òmìnira láti mí títí tí wọ́n yóò fi lágbára.
4. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Ìlera: Tí wíwó bá ṣẹlẹ̀ nígbà tàbí tí ó bá pẹ́ tó, àti tí ààmì àrùn mìíràn bá wà, pé fún ìrànlọ́wọ́ ìlera.
5. Ìtọ́jú fún Aláìsàn: Jẹ́ kí wọ́n sinmi àti pé fún omi láti mu. Má ṣe fún wọn ní oúnjẹ tàbí omi títí tí wọ́n yóò fi lágbára.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Mímú Ìdánilójú fún Aláìsàn: Fún aláìsàn ní ìdánilójú pé wọ́n wà ní ààbò àti pé ìrànlọ́wọ́ ti ń bọ̀.

Ìparí

Wíwó jẹ́ ìpọ́njú tí ó lè ṣẹlẹ̀ nítorí àwọn ìṣòro oríṣiríṣi. Pàtàkì ni láti ṣe àkóso fún ìtọ́jú tó yẹ àti láti béèrè fún ìrànlọ́wọ́ ìlera tí ó bá ṣe pàtàkì.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìpọ́njú Ọkàn (Mental Health Crisis) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìpọ́njú Ọkàn (Mental Health Crisis)

Ìpọ́njú ọkàn, tàbí mental health crisis, ṣẹlẹ̀ nígbàtí ènìyàn kan bá fara gba ìdààmú ọkàn tó pọ̀ jù tó sì lè fa ìwà ìgbésẹ̀ àìṣedéédéé tàbí àwọn ìhùwàsí tó lè fa ìpèníjà. Ó lè jẹ́ nítorí àwọn ìṣòro ọkàn bíi ìbàníjẹ́, àìlera, tàbí ìlòkúlò oògùn tàbí ọtí. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Àwọn Àyípadà Tó Ní Ìbáṣepọ̀ Pẹ̀lú Ìmúṣẹ́ Ara: Bíi ìrora, ìtùnú, tàbí ìrora nínú àwọn apá ara.
• Àwọn Àyípadà Nínú Ìrònú àti Ìhùwàsí: Bíi ìdààmú, ìrọra, ìwọ́ra, àti àìní ìfẹ́ láti ṣe àwọn iṣẹ́ òjoojúmọ́.
• Ìrònú Àìdára tàbí Ìgbàgbọ́ Ìpànìyàn: Bíi ìrònú àti ìgbàgbọ́ nípa ìpànìyàn tàbí ìṣe pàjáwìrì.

Ìtọ́jú Ìpọ́njú Ọkàn (Mental Health Crisis)

Láti tọ́jú ìpọ́njú ọkàn:

1. Ṣe Ìmúra sílẹ̀ fún Ìtùnú àti Ìdánilójú: Fún aláìsàn ní ìtùnú àti ṣe ìmúra sílẹ̀ láti ṣe ìrànlọ́wọ́ fún wọn. Jẹ́ kí wọ́n mọ̀ pé wọ́n kò sí ní ẹ̀yìn, kí o sì fún wọn ní àkóso àti ìtọ́nisọ́nà.
2. Ìmúra sílẹ̀ fún Ààbò: Ríi dájú pé aláìsàn wà ní ibi tí ó ní ààbò, láìsí àwọn ohun tó lè ṣe àkóbá sí wọn.
3. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Ìlera Ọkàn: Tí ìpọ́njú bá pọ̀ jù, tàbí tí ó bá ṣe pàtàkì, pé fún ìrànlọ́wọ́ láti ọ̀dọ̀ onímọ̀ ìlera ọkàn.
4. Mímú Ìdánilójú àti Ìtùnú fún Aláìsàn: Fún aláìsàn ní ìdánilójú pé ìrànlọ́wọ́ ń bọ̀, kí o sì tọ́jú wọn pẹ̀lú ìfẹ́ àti òye.
5. Ìmúra sílẹ̀ fún Ìwádìí Àti Ìtọ́jú Tó Tọ́: Má ṣe yẹra fún ìwádìí àti ìtọ́jú tó tọ́ ní ọwọ́ onímọ̀ ìlera.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Mímú Ìdánilójú fún Ẹbí àti Àwọn Olùfẹ́: Jẹ́ kí ẹbí àti àwọn olùfẹ́ mọ̀ pé ìrànlọ́wọ́ ń bọ̀ àti pé ìtọ́jú tó dára wà.

Ìparí

Ìpọ́njú ọkàn jẹ́ ìpọ́njú tó lè fa ìdààmú nípa ọkàn àti ìlera ọpọlọ. Pàtàkì ni láti tọ́jú rẹ̀ ní ọ̀nà tó yẹ, kí a sì béèrè fún ìrànlọ́wọ́ títí tí onímọ̀ ìlera yóò fi dé.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Àwọn Ìfarapa Tí A Fa Ara Ẹni (Self-Inflicted Injuries) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Àwọn Ìfarapa Tí A Fa Ara Ẹni (Self-Inflicted Injuries)

Àwọn ìfarapa tí a fa ara ẹni, tàbí self-inflicted injuries, ṣẹlẹ̀ nígbàtí ènìyàn bá ṣe àwọn ìgbésẹ̀ tó lè fa ìfarapa tàbí ìṣe láti ipò ìwà àti ìlera ọpọlọ tí kò dára. Èyí lè jẹ́ nítorí ìbàníjẹ́, àìlera ọkàn, tàbí ìgbàgbọ́ ìpànìyàn. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìge àti Ìfarapa ní Ara: Àwọn ìge tàbí ìfarapa míràn ní ara tí ó ṣeé ṣe kí ó jẹ́ láti ọwọ́ ara ẹni.
• Ìrora àti Ìwọ́ra ní Agbègbè Tí Ó Farapa: Ìrora àti ìwọ́ra ní àwọn agbègbè tí ó farapa.
• Ìyípadà Nínú Ìhùwàsí àti Ìrònú: Bíi ìdààmú, ìrọra, ìdákẹ́rọra, tàbí àìní ìfẹ́ láti bá àwọn ènìyàn míràn ṣe.

Ìtọ́jú Àwọn Ìfarapa Tí A Fa Ara Ẹni (Self-Inflicted Injuries)

Láti tọ́jú àwọn ìfarapa tí a fa ara ẹni:

1. Mímú Ara Mọ́ àti Dènà Ìjẹ̀lú: Lò àsọ mímọ́ láti dènà ìjẹ̀lú ní agbègbè tí ó farapa. Má ṣe fà á mọ́ra ju.
2. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Ìlera Ọkàn àti Ara: Pé fún ìrànlọ́wọ́ láti ọ̀dọ̀ onímọ̀ ìlera àti àwọn amòye nípa ìlera ọkàn. Ìpọ́njú tó fa ìfarapa tí a fa ara ẹni lè jẹ́ àmì ìdààmú ọkàn tó lágbára.
3. Ìmúra sílẹ̀ fún Ìtùnú àti Ìdánilójú: Fún ẹni tí ó farapa ní ìtùnú àti ìdánilójú. Jẹ́ kí wọ́n mọ̀ pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.
4. Ṣe Àkóso fún Ìdánilójú àti Ìtọ́nisọ́nà: Jẹ́ kí aláìsàn mọ̀ pé àwọn aṣayan ìtọ́jú mìíràn wà àti pé ìrànlọ́wọ́ wà fún wọn.
5. Yẹra fún Ìfọwọ́yi Ìfarapa Náà: Má ṣe yẹra fún ìtọ́jú ìfarapa náà, ṣùgbọ́n jẹ́ kí ìtọ́jú náà wáyé ní ọ̀nà tí ó tọ́.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìmúra sílẹ̀ fún Àkóso Àwọn Ìmọ̀ràn Tó Dára: Ẹ̀yìn ọmọ ẹbí àti àwọn olùfẹ́ yẹ kí ó ṣe àkóso àwọn ìmọ̀ràn tó dára àti àtilẹyìn fún ẹni tí ó farapa.

Ìparí

Ìfarapa tí a fa ara ẹni jẹ́ àmì ìdààmú ọkàn àti ìlera tí ó nílò ìtọ́jú tó pọ̀ jù. Pàtàkì ni láti tọ́jú ní ọ̀nà tó yẹ, kí a sì béèrè fún ìrànlọ́wọ́ tí ó yẹ ní ọwọ́ onímọ̀ ìlera àti àwọn amòye nípa ìlera ọkàn.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìmí Mímú (Drowning) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìmí Mímú (Drowning)

Ìmí mímú, tàbí drowning, ṣẹlẹ̀ nígbàtí omi bá bo apá ẹnu àti imu ènìyàn, tó sì ní àníyàn nípa mímí. Ó lè ṣẹlẹ̀ sí ẹni tó ṣí ṣe àtẹ̀lé tàbí ẹni tí kò ṣe àtẹ̀lé (unresponsive).

Àwọn Ààmì Àrùn Drowning:

• Ìrora Nígbàtí ńmímí: Ìdààmú nígbàtí ńmímí tàbí kò lè mímí dáadáa.
• Ìfọkànsí Ìmúṣẹ́ Ara: Ìfọkànsí ní ìmúṣẹ́ ara, bíi fifọ, tàbí ṣíṣe ìgbésẹ̀ pípa.
• Ìwọ́ra àti Pupa ní Ojú àti Ara: Ìwọ́ra àti pupa ní ojú àti ara.
• Ìyípadà ní Ìhùwàsí: Àìní ìtẹ́lọ́rùn nígbàtí ńmímí tàbí ìtùnú.

Ìtọ́jú Ìmí Mímú (Drowning)

1. Ìtọ́jú fún Ẹni Tó Ṣí Ṣe Àtẹ̀lé (Responsive Drowning Person):
   • Gbà wọ́n jáde kúrò nínú omi ní ààbò.
   • Mímú àti ṣe àyẹ̀wò bí wọ́n ṣe ń mímí.
   • Tí wọ́n bá lè mímí ṣùgbọ́n ní ìrora, pé fún ìrànlọ́wọ́ àti jẹ́ kí wọ́n sinmi.
2. Ìtọ́jú fún Ẹni Tí Kò Ṣe Àtẹ̀lé (Unresponsive Drowning Person):
   • Gbà wọ́n jáde kúrò nínú omi lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.
   • Ṣe àyẹ̀wò ìhùwàsí àti ìmúṣẹ́ ọkàn wọn.
   • Bẹ̀rẹ̀ ìgbàlà ìfẹ́fẹ́ àti àtọ́nà ọkàn (CPR) tí ó bá pọn dandan.
   • Pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìgbésẹ̀ Ààbò: Nígbàtí o bá ń gbà ẹni tí ń mímú nínú omi, ríi dájú pé ìwọ náà wà ní ààbò.
• Má Ṣe Yẹra fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Máa ṣe pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.

Ìparí

Ìmí mímú jẹ́ ìpọ́njú pàjáwìrì tí ó lè fa ìdààmú títí dé ẹ̀mí. Pàtàkì ni láti tọ́jú rẹ̀ ní ọ̀nà tó yẹ, kí a sì béèrè fún ìrànlọ́wọ́ lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Májèlé Tí A Gùnlé (Swallowed Poisons) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Májèlé Tí A Gùnlé (Swallowed Poisons)

Májèlé tí a gùnlé, tàbí swallowed poisons, ṣẹlẹ̀ nígbàtí ènìyàn bá jẹ tàbí mu nǹkan tó ní májèlé. Ó lè jẹ́ òògùn, kemikali, tàbí àwọn nǹkan míì tí kò dára fún ìlera. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora tàbí Ìwọ́ra ní Ẹnu àti Ọfun: Ìrora tàbí ìwọ́ra ní ẹnu àti ọfun.
• Ìṣòro Nígbàtí ńfẹ́: Ìdààmú tàbí ìrora nígbàtí ńfẹ́.
• Ìfọkànsí ní Ìmúṣẹ́ Ara: Ìfọkànsí ní ìmúṣẹ́ ara, bíi ìfọ̀, ìgbàgbọ́, àti ìyọnu.
• Ìyípadà nínú Ìhùwàsí àti Ìrònú: Bíi ìrọra, ìtùnú, ìdààmú, tàbí ìbẹ̀rù.

Ìtọ́jú Májèlé Tí A Gùnlé (Swallowed Poisons)

Láti tọ́jú májèlé tí a gùnlé:

1. Mímú Ara Mọ́: Má ṣe gbiyanju láti mú kí ẹni tí ó gùnlé májèlé tù jáde, àyàfi tí a bá ní ìmọ̀ràn láti ọ̀dọ̀ onímọ̀ ìlera.
2. Mímú Ìmúṣẹ́ àti Ìtọ́jú Ènìyàn Náà: Ṣe àyẹ̀wò ìhùwàsí ẹni náà, bíi ìmúṣẹ́ ọkàn àti mímí.
3. Pé Nọ́ńbà Ìpè Pàjáwìrì: Pé nọ́ńbà ìpè pàjáwìrì tàbí ilé ìwòsàn fún ìrànlọ́wọ́ lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.
4. Ìmúra sílẹ̀ fún Ìtùnú àti Ìdánilójú: Fún ẹni náà ní ìtùnú àti jẹ́ kí wọ́n mọ̀ pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.
5. Máa Ṣe Ìgbésẹ̀ Ààbò: Ríi dájú pé ẹni náà wà ní ibi tí ó ní ààbò àti pé kò sún mọ́ àwọn nǹkan tó lè fà ìfarapa sí i.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Ìtọ́jú Kókó: Mímú ìlera ẹni náà ṣe pàtàkì. Tí ìlera wọn bá burú sí i, ọ̀nà tí ó yẹ ni láti lọ sí ilé ìwòsàn lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.

Ìparí

Májèlé tí a gùnlé lè jẹ́ ìpọ́njú tó ṣe pàtàkì tí ó nílò ìtọ́jú pàjáwìrì. Pàtàkì ni láti tọ́jú rẹ̀ ní ọ̀nà tó yẹ, kí a sì béèrè fún ìrànlọ́wọ́ lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Májèlé Tí A Fà Mímú (Inhaled Poisons) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Májèlé Tí A Fà Mímú (Inhaled Poisons)

Májèlé tí a fà mímú, tàbí inhaled poisons, ṣẹlẹ̀ nígbàtí ènìyàn bá fà afẹ́fẹ́ tó ní májèlé, gẹ́gẹ́ bíi gáásì tàbí ìròrùn tó ní kẹmíkàlù. Èyí lè jẹ́ láti ìjámbá ní ilé tàbí iṣẹ́, tàbí láti àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ mìíràn. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora Nígbàtí ńfẹ́: Ìdààmú tàbí ìrora nígbàtí ńfẹ́.
• Ìfọkànsí Ìmúṣẹ́ Ara: Ìfọkànsí ní ìmúṣẹ́ ara, bíi ìfọ̀ tàbí ìgbàgbọ́.
• Ìrọra tàbí Ìwọ́ra ní Ẹnu àti Ọfun: Ìrọra tàbí ìwọ́ra ní ẹnu àti ọfun.
• Ìyípadà Nínú Ìhùwàsí àti Ìrònú: Bíi ìrọra, ìtùnú, àti ìyọnu.

Ìtọ́jú Májèlé Tí A Fà Mímú (Inhaled Poisons)

Láti tọ́jú májèlé tí a fà mímú:

1. Yọ Aláìsàn Kúrò Nínú Agbègbè Tí Ó Ni Májèlé: Gbé ẹni tí ó fara gba májèlé náà jáde kúrò nínú agbègbè tí ó ni májèlé ní ààbò.
2. Ṣe Àyẹ̀wò Ìmúṣẹ́ Àti Ìfẹ́fẹ́: Ṣe àyẹ̀wò bí wọ́n ṣe ń mímí àti ìmúṣẹ́ ọkàn wọn.
3. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí ààmì àrùn bá pọ̀ jù tàbí tó ṣe pàtàkì, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.
4. Mímú Ara Mọ́ Àti Ìtọ́jú Ẹni Náà: Ríi dájú pé aláìsàn ní ànfàní láti mímí afẹ́fẹ́ mímọ́ àti pé wọ́n sinmi.
5. Yẹra Fún Ìpapọ̀ Mọ́ Agbègbè Tí Ó Ni Májèlé: Má ṣe jẹ́ kí àwọn ènìyàn mìíràn wọlé sí agbègbè náà títí tí yóò fi di mímọ́.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Má Ṣe Jẹ́ Kí Aláìsàn Mímú Ohun Mìíràn: Má ṣe jẹ́ kí wọ́n mímú omi tàbí oúnjẹ títí tí onímọ̀ ìlera yóò fi dé.

Ìparí

Májèlé tí a fà mímú lè fa ìdààmú títí dé ẹ̀mí àti pé ó nílò ìtọ́jú pàjáwìrì. Pàtàkì ni láti yọ ẹni tí ó fara gba májèlé kúrò nínú ewu náà, kí a sì béèrè fún ìrànlọ́wọ́ tí ó yẹ.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Májèlé Tí Ara Mú (Absorbed Poisons) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Májèlé Tí Ara Mú (Absorbed Poisons)

Májèlé tí ara mú, tàbí absorbed poisons, ṣẹlẹ̀ nígbàtí àwọn kẹ́míkàlù tàbí májèlé míìràn bá kan ara ènìyàn tàbí bá tẹ̀lé ara. Èyí lè jẹ́ láti òògùn, kẹ́míkàlù ìlẹ̀ ọ̀gbìn, tàbí àwọn ohun míì tí kò dára fún ilera tó bá kan ara. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora àti Ìwọ́ra ní Agbègbè Tí Ó Kan: Ìrora àti ìwọ́ra ní agbègbè ara tí ó kan.
• Àwọ̀ Ara Tó Yípadà: Àwọ̀ ara tó yípadà, bíi pupa tàbí ìfẹ́fẹ́.
• Ìfọkànsí ní Ìmúṣẹ́ Ara: Ìfọkànsí ní ìmúṣẹ́ ara, bíi ìgbàgbọ́ tàbí ìfọ̀.
• Ìyọnu tàbí Ìrora ní Agbègbè Tí Ó Kan: Ìyọnu tàbí ìrora ní agbègbè tí ó kan.

Ìtọ́jú Májèlé Tí Ara Mú (Absorbed Poisons)

Láti tọ́jú májèlé tí ara mú:

1. Yọ Ohun Tí Ó Fa Ìfarapa Kúrò: Yọ aṣọ tàbí ohun mìíràn tí ó kan májèlé náà kúrò ní ààbò.
2. Fọ Agbègbè Tí Ó Kan: Fọ agbègbè ara tí ó kan pẹ̀lú omi àti sábùn fún ìṣẹ́jú díẹ̀ láti yọ májèlé náà kúrò.
3. Dènà Ìwọlé Májèlé Sí Ara: Lò àsọ mímọ́ láti dènà ìwọlé májèlé síwájú sí inú ara.
4. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí ààmì àrùn bá pọ̀ jù, tàbí tí ó bá ṣe pàtàkì, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.
5. Mímú Ara Mọ́ Àti Ìtọ́jú Ẹni Náà: Tọ́jú ẹni náà pẹ̀lú ìtùnú àti jẹ́ kí wọ́n mọ̀ pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Má Ṣe Jẹ́ Kí Aláìsàn Mímú Ohun Mìíràn: Má ṣe jẹ́ kí wọ́n mímú omi tàbí oúnjẹ títí tí onímọ̀ ìlera yóò fi dé.

Ìparí

Májèlé tí ara mú lè jẹ́ ìpọ́njú tó ṣe pàtàkì tí ó nílò ìtọ́jú pàjáwìrì. Pàtàkì ni láti yọ ara kúrò lọ́wọ́ májèlé náà, kí a sì tọ́jú rẹ̀ ní ọ̀nà tó yẹ, kí a sì pé fún ìrànlọ́wọ́ tí ó yẹ.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Májèlé Tí A Fi Àbẹ̀rẹ̀ Gún (Injected Poisons) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Májèlé Tí A Fi Àbẹ̀rẹ̀ Gún (Injected Poisons)

Májèlé tí a fi àbẹ̀rẹ̀ gún, tàbí injected poisons, ṣẹlẹ̀ nígbàtí májèlé kan bá wọ inú ara nípasẹ̀ àbẹ̀rẹ̀. Èyí lè jẹ́ láti ìṣèlú tàbí nípa ìjàmbá, bíi ọ̀tá ìdán tàbí abẹ́rẹ̀ tí ó ní oògùn. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìrora tàbí Ìwọ́ra ní Ibi Tí Àbẹ̀rẹ̀ Ti Gún: Ìrora tàbí ìwọ́ra ní ibi tí àbẹ̀rẹ̀ ti gún.
• Ìyípadà ní Àwọ̀ Ara: Pupa, ìfẹ́fẹ́, tàbí ìyípadà míì ní àwọ̀ ara.
• Ìfọkànsí Ìmúṣẹ́ Ara: Bíi ìfọ̀, ìgbàgbọ́, tàbí àwọn ààmì ìdààmú míì.
• Ìdààmú Nígbàtí ńfẹ́: Ìdààmú nígbàtí ńfẹ́ àti ìrora nígbàtí ń gbé nǹkan.

Ìtọ́jú Májèlé Tí A Fi Àbẹ̀rẹ̀ Gún (Injected Poisons)

Láti tọ́jú májèlé tí a fi àbẹ̀rẹ̀ gún:

1. Yọ Ohun Tó Fa Ìfarapa Kúrò: Tí ó bá ṣeé ṣe, yọ ohun tí ó fa ìfarapa kúrò, bíi ọ̀tá ìdán tàbí abẹ́rẹ̀ tí kò tóbi jù.
2. Fọ Agbègbè Tí Ó Kan: Fọ agbègbè tí ó kan pẹ̀lú omi àti sábùn.
3. Dènà Ìwọlé Májèlé Sí Ara: Lò àsọ mímọ́ láti dènà ìwọlé májèlé síwájú sí inú ara.
4. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí ààmì àrùn bá pọ̀ jù, tàbí tí ó bá ṣe pàtàkì, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.
5. Mímú Ara Mọ́ Àti Ìtọ́jú Ẹni Náà: Tọ́jú ẹni náà pẹ̀lú ìtùnú àti jẹ́ kí wọ́n mọ̀ pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Má Ṣe Jẹ́ Kí Aláìsàn Mímú Ohun Mìíràn: Má ṣe jẹ́ kí wọ́n mímú omi tàbí oúnjẹ títí tí onímọ̀ ìlera yóò fi dé.

Ìparí

Májèlé tí a fi àbẹ̀rẹ̀ gún lè jẹ́ ìpọ́njú tó ṣe pàtàkì tí ó nílò ìtọ́jú pàjáwìrì. Pàtàkì ni láti yọ ara kúrò lọ́wọ́ májèlé náà, kí a sì tọ́jú rẹ̀ ní ọ̀nà tó yẹ, kí a sì pé fún ìrànlọ́wọ́ tí ó yẹ.

Bí A Ṣe Lè Mọ Àti Tọ́jú Ìdààmú Tí Òògùn Tàbí Ọtí Mú (Poisoning Caused by Alcohol or Drugs) Ní Èdè Yorùbá

Ìdámọ̀ Ìdààmú Tí Òògùn Tàbí Ọtí Mú (Poisoning Caused by Alcohol or Drugs)

Ìdààmú tí òògùn tàbí ọtí mú, pẹ̀lú ìdààmú nípa òògùn olóró (opioid overdose) àti ọtí mímú púpọ̀ (alcohol overdose), ṣẹlẹ̀ nígbàtí ènìyàn bá gbà óògùn tàbí ọtí mímú tó pọ̀ jù. Ó lè fa àwọn ààmì oríṣiríṣi, tí ó lè jẹ́ ìpalára títí dé ẹ̀mí. Àwọn ààmì àrùn yìí pẹ̀lú:

• Ìdààmú Nígbàtí ń Mímí: Ìdààmú nígbàtí ń mímí, bíi ìmímí líle tàbí ìdààmú ọkàn.
• Ìfọkànsí Ìmúṣẹ́ Ara: Bíi ìfọ̀, ìgbàgbọ́, tàbí ìrora nínú àwọn apá ara.
• Ìrọra tàbí Ìwọ́ra ní Agbègbè Ọkàn: Ìrora tàbí ìwọ́ra ní agbègbè ọkàn.
• Ìyípadà Nínú Ìhùwàsí àti Ìrònú: Bíi ìrọra, ìtùnú, ìbẹ̀rù, tàbí ìwọ́ra.

Ìtọ́jú Ìdààmú Tí Òògùn Tàbí Ọtí Mú (Poisoning Caused by Alcohol or Drugs)

Láti tọ́jú ìdààmú tí òògùn tàbí ọtí mú:

1. Ìmúra sílẹ̀ fún Ìtùnú àti Ìdánilójú: Ṣe ìmúra sílẹ̀ láti ṣe ìtùnú àti láti fún ẹni tí ó fara gba ìdààmú ní ìdánilójú.
2. Yẹra Fún Ìpapọ̀ Mọ́ Agbègbè Tí Ó Ni Májèlé: Yọ ẹni náà kúrò nínú agbègbè tí ó leè fà ìdààmú sí i.
3. Pé Fún Ìrànlọ́wọ́ Pàjáwìrì: Tí ààmì àrùn bá pọ̀ jù, tàbí tí ó bá ṣe pàtàkì, pé fún ìrànlọ́wọ́ pàjáwìrì lẹ́sẹ̀kẹsẹ̀.
4. Mímú Ara Mọ́ Àti Ìtọ́jú Ẹni Náà: Tọ́jú ẹni náà pẹ̀lú ìtùnú àti jẹ́ kí wọ́n mọ̀ pé ìrànlọ́wọ́ wà nítòsí.
5. Ìtọ́jú fún Àwọn Ààmì Ìfarapa Òògùn Olóró: Bíi nínú ọ̀ran òògùn olóró, bẹ̀rẹ̀ ìgbàlà ìfẹ́fẹ́ (CPR) tí ó bá pọn dandan àti tẹ̀lé àwọn ìlànà ààbò.

Àwọn Ìmọ̀ràn Àfikún

• Má Ṣe Gbìyànjú Láti Mú Kí Wọ́n Tù Ohun Tí Wọ́n Mú Jáde: Má ṣe gbiyanju láti mú kí ẹni tí ó fara gba ìdààmú tù ohun tó mímú jáde, àyàfi tí a bá ní ìmọ̀ràn láti ọ̀dọ̀ onímọ̀ ìlera.

Ìparí

Ìdààmú tí òògùn tàbí ọtí mú lè jẹ́ ìpọ́njú tó lè fa ìdààmú títí dé ẹ̀mí àti pé ó nílò ìtọ́jú pàjáwìrì. Pàtàkì ni láti tọ́jú rẹ̀ ní ọ̀nà tó yẹ, kí a sì béèrè fún ìrànlọ́wọ́ tí ó yẹ.